بررسی مقایسه ای الگوهای ارتباطی خانواده با سازگاری و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان دختر و پسر پایه سوم مقطع راهنمایی درشهر بندرعباس

یکی از راه های نگریستن به ساختار خانواده این است که، به کانال های ارتباطی که از طریق آن اعضای خانواده با هم دیگر به تعامل می پردازند، پرداخته شود. واتز و لاویک، بیوین و جکسون (1967، به نقل از کلارک و شیلدز ،1997)، خانواده را سیستمی قانون گذار تلقی می کنند، که اعضای آن به طور مداوم، در حال تعریف و تجدید نظر، در تعریف ماهیت روابط خود، بر مبنای الگوهای ارتباط شان هستند. به آن دسته از کانال های ارتباطی که به وفور در یک خانواده اتفاق می افتد، الگوهای ارتباطی گفته می شود (ترنهلم و یانسن ، 1996). شناخت این الگوها، به شناخت بعضی از جنبه های عملکرد خانواده، کمک می کند. در واقع شناخت انواع مختلف الگوها و سبک های ارتباطات خانوادگی، علاوه بر توصیف، به پیش بینی و توضیح عملکرد خانواده ها و توصیه ها و تجویزهای مربوط به آن هم کمک می کند (خیر و رحیمی، 1388). محققان، سعی کرده اند، که الگوهای ارتباطات خانوادگی را بشناسند و طبقه بندی کنند (فیتز پاتریک و ریچی ،1994؛ مک لئود و چفی ، 1972، به نقل از کوئرنر و فیتز پاتریک،2002؛ ریچی و فیتزپاتریک ،1990،به نقل از فیتزپاتریک 2004).هر الگو، نوع خاصی از خانواده را توصیف می کند. این چهار نوع الگو، با چهار نوع خانواده ، از ترکیب وضعیت های زیاد یا کم، بر روی پیوستار های دو بعد جهت گیری گفت و شنود و جهت گیری همنوایی، حاصل می شوند و عبارتند از : خانواده های توافق کننده ، کثرت گرا ، حمایت گرا ، بی قید .الف: خانواده های توافق کننده، که گفت و شنود و همنوایی بالا دارند. پدر و مادر ضمن علاقه فراوان به فرزندان و اظهار نظراتشان، خودشان تصمیم گیرنده ی نهایی خانواده، به شمار می روند. در چنین خانواده هایی، از یک سو علاقه به ارتباطات باز و کشف عقاید تازه، و از سوی دیگر، حفظ سلسله مراتب موجود اهمیت دارد. ب: خانواده های کثرت گرا که گفت و شنود بالا و همنوایی کم دارند. والدین ضرورتی برای کنترل فرزندان یا تصمیم گیری در مورد آن ها نمی بینند، تمایل به پذیرش عقاید فرزندان خود دارند و به آن ها اجازه می دهند که به طور برابر در تصمیم گیری های خانواده، شرکت داشته باشند. ج: خانواده های حمایت گر ( محافظت کننده )، که گفت و شنود کم و همنوایی بالا دارند. در این خانواده ها، بر اطاعت از مرجعیت و صاحب اختیاری والدین تاکید می شود و به تفکر ، تعقل و ارتباطات باز اهمیت داده نمی شود. والدین معتقدند آن ها باید برای خانواده و فرزندانشان، تصمیم بگیرند و دلیلی نمی بینند در مورد تصمیمات خود، توضیحی به فرزندان شان بدهند. د: خانواده های بی قید، گفت و شنود و همنوایی پایینی دارند. میزان تعاملات بین اعضای خانواده، کم است و معمولا تنها تعداد محدودی از موضوعات، مورد بحث و تبادل نظر قرار می گیرد. پدر و مادر بر این باورند که، همه ی اعضای خانواده باید توانایی تصمیم گیری داشته باشند. اما بر خلاف خانواده های کثرت گرا، به تصمیم های فرزندان خود و برقراری ارتباط و گفتگو با آن ها، علاقه ای نشان نمی دهند (خیر و رحیمی، سازگاری و هماهنگ شدن با خود و محیط پیرامون خود، برای هر موجود زنده، ضروری و حیاتی است و تلاش روزمره ی همه آدمیان محور همین سازگاری دور می زند ( والی پور، 1360). بدون داشتن سازگاری، نه تنها بسیاری از نیازهای انسانی تامین نمی شود، بلکه به خاطر نداشتن توانایی کافی انطباق با شرایط و موقعیت های مختلف، فرد از سوی جامعه به شدت طرد شده و تعاملات اجتماعی او به پایین ترین سطح خود می رسد (اتینگر و کانر :2001 ). سازگاری، به همه ی راهبرد هایی که فرد را برای اداره کردن موقعیت های استرس زای زندگی، اعم از تهدید های واقعی، یا غیر واقعی به کار می برد، گفته می شود ( سادوک و سادوک ،2003). سازگاری، دو کنش اصلی دارد : هنگامی که با یک مشکل مقابله می شود، سازگاری مسئله محور، و هنگامی که در راستای آرام سازی حالت های هیجانی تلاش می شود ، سازگاری هیجان محور، نام می گیرد1388). پیشرفت تحصیلی دانش آموزان یکی از شاخص ها و ملاک های مهم کارایی نظام آموزشی است و بنابراین تحلیل عوامل مربوط به ان از اساسی ترین موضوعات پژوهشی در نظام آموزش و پرورش به شمار می آید (شلویری و همکاران، 1999). سنجش میزان پیشرفت تحصیلی و عوامل موثر بر آن از جمله مسائل عمده ای هستند، که توجه محققان مختلف را به خود جلب کرده اند (غلامی و همکاران، 1385). در مطالعه ی حاضر، شاخص پیشرفت تحصیلی، عملکرد تحصیلی آخر سال دانش آموزان در نظر گرفته شده است. به هر حال، اگرچه پیشرفت تحصیلی از عوامل متعددی تاثیر می پذیرد، اما به سادگی نمی توان نقش خانواده را در ارزشیابی دانش آموز نادیده گرفت. اگرچه اغلب و به طور سنتی گفته می شود که هوش، می تواند پیش بینی کننده ی خوبی برای پیشرفت تحصیلی دانش آموزان باشد، ولی باید در نظر داشت که متغیرهای دیگری نیز وجود دارند که می توانند بر این ارتباط موثر باشند، چه آزمون هوش نمی تواند تمامی این متغیرها را اندازه گیری کند (مارنات، 1990). نوجوانان و جوانان، جمعیت زیادی را، در سطح جهان تشکیل می دهند. تخمینی که توسط آمار یونسکو در این زمینه زده شده است، نشان می دهد، که در فاصله ی سال های 1960 تا 2000، افراد گروه سنی 15-24 ساله، از 5/4 میلیون نفر به 000/000/280/1 ، بالغ گردیده است. علاوه بر این، بیش ترین رقم از این تعداد، در کشورهای جهان سوم هستند. کشور ما ایران، در حدود یک سوم جمعیت را، تشکیل می دهد، که نمی توان این جمعیت انبوه و فعال را، نادیده گرفت (افروز، 1387). مسایلی که نوجوانان روستایی دارند، با مسایل نوجوانان شهری، یکسان نیست. مشکلات این دوره، گاهی چون حلقه های زنجیر، به هم پیوسته می شوند و هر یک به دیگری ختم می شود. انباشته شدن مشکلات، خطری است که جوانان را، تهدید می کند و برای آن ها مسئله ساز می شود و اگر به موقع، به آن ها توجه نشود و مشکل برطرف نگردد، با مشکل دیگری پیوند می خورد و ممکن است سبب بسیاری از انحرافات فردی و اجتماعی آن ها گردد و به عواقب ناخوشایند ختم شود ( خدایاری فرد، 1381 ). از آن جایی که نوجوانان و جوانان، از منابع مختلفی تاثیرپذیر هستند، نمی توان ادعا کرد که همه ی عوامل تامین کننده ی سلامت روانی ایشان در خانواده، قابل تشخیص است. سازگاری، یکی از مولفه های اصلی و قابل بحث و توجه، سلامت در خانواده می باشد (خدایاری فرد،1378). ناسازگاری فرزندان، از مسائل مهم خانواده ها و مدارس، و از جمله پدیده هایی است، که در عصر حاضر، نمود بیشتری پیدا کرده است. استقلال از خانواده، از تکالیف نوجوان هاست. روابط ضعیف با همسالان و خانواده در دوران کودکی و نوجوانی، موجب ناسازگاری های عاطفی در دوران بزرگسالی است (هنری ماسن و همکاران ، ترجمه ی یاسایی،1370). در پژوهشی، طالب پور و همکاران(1381)، رابطه ی استدلال صوری و آگاهی هیجانی را با پیشرفت تحصیلی آنان بررسی کردند. تحلیل یافته ها مشخص کرد که رابطه ی معناداری بین دو مولفه ی آگاهی هیجانی و پیشرفت تحصیلی کل دانش آموزان وجود دارد. داعی پور (1378)، در بررسی سبک های سازگاری نوجوانان مدارس تهران با استفاده از acs نشان داد که پسران سبک سازگاری کارآمد و دختران سبک سازگاری ناکارآمد را بیشتر بکار می بردند. دختران با افزایش سن از سبک سازگاری ناکارآمد بیشتر استفاده می کنند. و پسران با افزایش سن از راهبردهای نگرانی و حل مشکل بیشتر و از راهبردهای اقدام اجتماعی عدم سازگاری و حمایت معنوی کم تر استفاده می نمایند. در پژوهشی، طالب پور و همکاران(1381)، رابطه ی استدلال صوری و آگاهی هیجانی را با پیشرفت تحصیلی آنان بررسی کردند. تحلیل یافته ها مشخص کرد که رابطه ی معناداری بین دو مولفه ی آگاهی هیجانی و پیشرفت تحصیلی کل دانش آموزان وجود دارد. داعی پور (1378)، در بررسی سبک های سازگاری نوجوانان مدارس تهران با استفاده از acs نشان داد که پسران سبک سازگاری کارآمد و دختران سبک سازگاری ناکارآمد را بیشتر بکار می بردند. دختران با افزایش سن از سبک سازگاری ناکارآمد بیشتر استفاده می کنند. و پسران با افزایش سن از راهبردهای نگرانی و حل مشکل بیشتر و از راهبردهای اقدام اجتماعی عدم سازگاری و حمایت معنوی کم تر استفاده می نمایند. هانگ (1999)، در پژوهش گسترده ای پیامدهای شخصیتی الگوهای ارتباطی ( عزت نفس، خودافشایی، خودپایی، میل به کنترل، مطلوبیت اجتماعی، کمرویی، جامعه پذیری) یاد شده را بررسی نمود و نشان داد که بعد گفت و شنود دارای پیامدهای مثبت و بعد همنوایی در بیشتر موارد، پیامدهای منفی به دنبال داشته است. در پژوهش های دیگری نیز بعد گفت و شنود با عزت نفس و حمایت اجتماعی رابطه مثبت، و با اضطراب و افسردگی رابطه ی منفی، و از سوی دیگر بعد همنوایی با اضطراب رابطه مثبت، و با عزت نفس .و حمایت اجتماعی، رابطه منفی نشان داده است. جگدی و همکاران (1997)، در ادامه ی پژوهش قبلی مجددا بر اهمیت انگیزه ی پیشرفت و عادت های مطالعه در پیشرفت تحصیلی دانش آموزان دبیرستانی نیجریه ای تاکید کردند. پژوهش گینزبورگ و برانستین (1993)، نشان داد که نظارت والدین بر تکالیف کودکان در منزل، واکنش منفی آنان نسبت به نمرات کودکان، درگیر نشدن در تکالیف (کمک نکردن به آنان)، با عملکرد تحصیلی پایین تر در کودکان، رابطه ی مثبت دارد. روش انجام این پژوهش از نوع علی- مقایسه ای استابزار گردآوری اطلاعات مقیاس الگوهای ارتباطی خانواده برای تعیین ابعاد وضعیت گفت و شنود و همنوایی، از پرسشنامه ی تجدید نظر شده ی الگوی ارتباط خانواده، بهره گرفته شد )کوئرنر و فیتز پاتریک، 2002). این مقیاس، دارای 26 گویه ی پنج گزینه ای، از کاملا موافقم (نمره ی پنج)، تا کاملا مخالفم ( نمره ی یک)، استپرسشنامه ی سازگاری دانش اموزان ( aiss ) این پرسشنامه، 60 سوال دارد و سه حوزه ی اصلی سازگاری عاطفی، اجتماعی و آموزشی ( هر یک 20 سوال ) را، مورد اندازه گیری قرار می دهد. میزان روایی ، در فرم اصلی این پرسشنامه، از طریق همبسته کردن نمرات کل آن، با درجه بندی داده های مربوط به 60 دانش آموز، در پنج سطح سازگاری، توسط متخصصین، به میزان 51% ، گزارش شده است.برای تجزیه و تحلیل اطلاعات بدست آمده از دو روش آمار توصیفی و استنباطی استفاده می‏شود. در بخش آمار توصیفی از شاخص‏های تمایل مرکزی از جمله: میانگین و نما و شاخص های پراکندگی از جمله: انحراف استاندارد ، واریانس ، دامنه تغییرات برای توصیف داده ها استفاده می‏شود. در این پژوهش برای مقایسه ی میانگین های دو گروه از آزمون t تست گروه های مستقل و برای بررسی سطوح متغیر مستقل بر متغیر وابسته از تحلیل واریانس یک طرفه استفاده می شود. برای تجزیه وتحلیل داده ها از نرم افزار آماری spss استفاده خواهد شد.