ارزیابی صفات مورفولوژیکی و فیتوشیمیایی برخی از جمعیت های گیاه بومادران (achillea millefolium l.) برای معرفی بهترین اکوتیپ در آذربایجان شرقی

گیاه بومادران هزار برگ achillea millefolium l. از خانواده آستراسه گیاهی چند ساله و بومی مناطقی از ایران می باشد. اسانس پیکر رویشی و گل این گیاه دارای خواص ضد تشنج، ترمیم کننده زخم، ضدعفونی کننده و بهبود وضعیت سیستم گوارشی می باشد. در این تحقیق به منظور ارزیابی تنوع صفات مورفولوژیکی برخی از جمعیت های بومادران هزاربرگ، آزمایشی روی 35 ژنوتیپ مربوط به هفت جمعیت از این گونه در شمال غرب کشور (آذربایجان شرقی) انجام گرفت. در این تحقیق اثر اقلیم به منظور تعیین میزان تاثیر تنوع، جهت بکارگیری در برنامه های اصلاحی آتی و اهداف دارویی مورد ارزیابی قرار گرفت. در این مطالعه 14 صفت کمی و کیفی مورد ارزیابی قرار گرفت و نتایج نشان دهنده تنوع، بین صفات مهم اصلاحی بومادران هزاربرگ در بین جمعیت های مورد بررسی بود. نتایج همبستگی ساده، وجود همبستگی های مثبت و منفی معنی داری بین برخی صفات مهم را نشان داد. همچنین تجزیه کلاستر، هفت جمعیت بومادران هزار برگ را در چهار گروه مستقل تقسیم بندی کرد. جمعیت های پیربالا، کندلج و جلفا دارای بیشترین تشابه بودند و در یک گروه جای گرفتند در حالیکه جمعیت های شبستر و زنوز از دیگر جمعیت ها جدا و در گروه هایی مجزا قرار گرفتند. همچنین جمعیت های بناب و باسمنج در یک گروه جداگانه دیگر قرار گرفتند. گیاهان رشد کرده در رویشگاه های زنوز، باسمنج و جلفا دارای بیشترین عرض برگ روی ساقه گلدهنده، قطر چتر گل، قطر کاسه گل و طول گل آذین بودند. این صفات از نظر اصلاحی بسیار مطلوب برای این گیاه به حساب می آیند. اسانس گیری از پیکر رویشی جمعیت های جمع آوری شده توسط روش تقطیر با آب بوسیله دستگاه طرح کلونجر انجام و درصد وزتی وزنی میزان کمی اسانس تعیین گردید. آنالیز کیفی اسانس های حاصله توسط دستگاه های گاز کروماتوگرافی و گاز کروماتوگرافی متصل به طیف سنج جرمی صورت گرفت و در مجموع در اسانس سرشاخه های گلدار به همرا پیکر رویشی این گونه در هفت رویشگاه پیربالا، جلفا، کندلج، شبستر، بناب، زنوز و باسمنج به ترتیب 48، 42، 37، 45، 43، 35 و 38 ترکیب شناسایی شدند. ترکیبات اصلی سازنده عبارتند از: توریول (7/3- 3/23 درصد)، 1و 8 سینئول (7/7- 5/18 درصد)، ترانس نرولیدول (65/2- 3/11 درصد)، ژرماکرین دی (7/2- 9/10 درصد)، آلفا پینن (6/1- 44/9 درصد)، بورنئول (0/00- 5/6 درصد) و پینوکارون (8/2- 3/6 درصد). به کمک تجزیه کلاستر و با احتمال زیاد پنج تیپ شیمیایی تریول/ 1و 8 سینئول، تریول/ آلفا پینن، تریول/ ترانس نرولیدول، 1و 8 سینئول/ ژرماکرین دی و 1و 8 سینئول/ آلفا پینن شناسایی گردید.