شناسایی مکان های ژنی کنترل کننده ویژگی های مرتبط با تحمل خشکی در آخر دوره رشد یک جمعیت دابل هاپلوئید گندم نان

به منظور مطالعه تاثیر تنش خشکی آخر فصل (دوزه زایشی) بر عملکرد و اجزاء عملکرد دانه از جمله ارتفاع بوته‏، تعداد خوشه، وزن خوشه، طول خوشه، تعداد سنبلچه، طول پدانکل، قطر پدانکل ، وزن پدانکل و شناسایی برخی qtl های این صفات از 99 لاین دابلد هاپلوئید حاصل از تلاقی والد es32 ( متحمل به خشکی) و ) ck حساس به خشکی) و 6 رقم ایرانی (روشن، امید، نیک نژاد، بک کراس روشن، الوند و سرداری) به عنوان شاهد در شرایط مزرعه بدون تنش (معمول منطقه) و تنش خشکی (قطع آبیاری از مرحله گلدهی) استفاده شد. همچنین شاخص های مرتبط با تنش خشکی از جمله tol، mp، gmp، harm، ssi و sti براساس عملکرد دانه برآورد گردید. آزمایش به صورت دو طرح جدا در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار در سال زراعی 89- 88 در مزرعه تحقیقات کشاورزی دانشگاه شهرکرد اجرا گردید. نتایج تجزیه واریانس حاکی از وجود تفاوت بسیار معنی دار بین ژنوتیپ ها از لحاظ عملکرد دانه‏‏ و دیگر صفات مرتبط با تنش خشکی در دو محیط بدون تنش، تنش و نیز تجزیه مرکب داده های دو محیط می باشد. همچنین اثر تنش و اثر متقابل تنش و رقم نیز بسیار معنی دار گردیده بود. تجزیه واریانس مربوط به این شاخص ها، میانگین شاخص های تحمل و حساسیت به تنش برای والدین به همراه میانگین، بیشینه وکمینه این شاخص ها در دابل هاپلوئیدها و ارقام شاهد و نیز ضرایب همبستگی بین شاخص ها و عملکرد دانه در بوته در محیط بدون تنش و تنش محاسبه گردید. همچنین به منظور مطالعه همزمان روابط بین تمام شاخص ها و عملکرد در دو شرایط تنش و عدم تنش، ترسیم نمودار بای پلات بر اساس دو مولفه اصلی صورت گرفت. بیش از 95 درصد تنوع داده ها به وسیله دو مولفه اول توجیه شد. در این بررسی اولین مولفه اصلی همبستگی مثبت و بالایی را با عملکرد در شرایط عدم تنش (yp) و تنش (ys) و نیز شاخص-های mp، gmp و sti داشت. بنابراین مولفه اول را می توان مولفه پتانسیل عملکرد نامید. در مولفه دوم شاخص های tolو ssi بار بیشتری داشتند، بنابراین این مولفه را می توان مولفه حساسیت نامید. از اهداف دیگر این تحقیق شناسایی برخی مکان های ژنی کنترل کننده ویژگی های مرتبط با تحمل به خشکی بود. تعیین qtlها با استفاده از نرم افزارqtl cartographer 2.5 انجام گردید. از 33 نشانگر ssr چند شکل والدینی جهت تهیه نقشه ژنتیکی استفاده شد، که این نشانگرها 15 کروموزوم گندم را به طور نسبی پوشش دادند. طول نقشه لینکاژی به دست آمده، cm 1055 بود. با استفاده از روش نقشه یابی فاصله ای ساده تعیین و شناسایی مکانهای ژنی در محیط بدون تنش و تنش به طور جداگانه انجام پذیرفت. در محیط بدون تنش برای صفات ارتفاع بوته، وزن خوشه و تعداد سنبلچه به ترتیب یک qtl بر روی کروموزومهای d7، d5، d5 و برای صفت تعداد میانگره دو qtl بر روی کروموزوم a4 و d7 مشخص شد. در محیط تنش نیز برای ارتفاع بوته یک qtl بر روی کروموزوم d7 تعیین گردید. همچنین در این محیط برای صفت طول پدانکل و وزن پدانکل بر روی کروموزومهای b1 و a1 در فوصل 42 و 108 سانتی مورگانی یک qtl مشخص شد. صفت تعداد میانگره نیز یک qtl بر روی کروموزوم d7 داشت در این تحقیق همچنین برخی از جایگاه های کنترل کننده شاخص های تحمل به خشکی مورد مطالعه تعیین گردید. جایگاه مربوط به شاخص mp بر روی کروموزوم a7 و شاخص های ssi و gmp به ترتیب بر روی کروموزوم های b2 و a5 قرار داشت. شاخص tol نیز دارای دو جایگاه بر روی کروموزوم b1 و با فواصل نسبتا کم از همدیگر قرار داشتند.