بررسی فیتوشیمیایی چای کوهیstachys lavandulifolia vahl و ارتباط آن با شرایط اکولوژیک در منطقه غرب استان اصفهان

خانواده نعناعیان یکی از بزرگترین و شناخته شده ترین خانواده های گیاهان گلدار با حدود 220 جنس و بیش از 4000 گونه در کل جهان می باشد. جنس استاخیس یکی از بزرگترین جنس های خانواده نعناع و دارای 300 گونه است که در مناطق استوایی و نیمه استوایی هر دو نیمکره پراکنده شده است. برای فلور ایران 34 گونه از جنس استاخیس گزارش شده است. استان اصفهان نیز دارای گیاهان دارویی متنوع از جمله چای کوهی (stachys lavandulifolia vahl.) می باشد. این مطالعه با هدف بررسی فیتوشیمیایی چای کوهی (s. lavandulifolia vahl.) و ارتباط آن با شرایط اکولوژیک در منطقه غرب استان اصفهان انجام شد. گیاه چای کوهی از پنج رویشگاه اصلی (افوس و سیاه دره فریدن،گلستان کوه خوانسار، هورستانه گلپایگان و فریدونشهر) در منطقه غرب استان اصفهان جمع آوری و مهمترین ترکیبات شیمیایی موجود در روغن فرار این گیاه تعیین شد. بدین منظور برای استخراج روغن فرار از دستگاه اسانس گیری کلونجر، به روش تقطیر بخار آب و برای تعیین ترکیبات شیمیایی از دستگاه gc/ms استفاده شد. 90 ترکیب در اسانس این گیاه شناسایی گردید که بیشترین ترکیبات شامل germacrene-d، thymol، _cadinene?، isospathulenol، trans-caryophyllene و phytol می باشد. به منظور بررسی ارتباط شاخص های کیفی چای کوهی با برخی از عوامل اکولوژیک، مهمترین ویژگیهای اکولوژیک مکان های مورد مطالعه در سه بخش اقلیم (10 عامل)، خاک (10 عامل) و فیزیوگرافی (5 عامل) تعیین شد. به منظور بررسی تشابه موجود بین مکان های مورد مطالعه و طبقه بندی آنها، آمارکمی 18 عامل محیطی منتخب و 15 شاخص کیفی چای کوهی بر اساس شاخص اقلیدوسی نسبی، به روش واریانس حداقل، طبقه بندی خوشه ای گردید. با توجه به تجزیه خوشه ای عوامل محیطی، در بررسی دقیق درسطح تشابه 75 درصد دو رویشگاه عمده مشخص شد. رویشگاه اول شامل مکان مطالعاتی 1 و رویشگاه دوم شامل مکان های مطالعاتی 2، 3، 4 و 5 بود. از میان 18 عامل محیطی 8 عامل اقلیمی و یک عامل فیزیوگرافی تا?ثیر معنی داری بر روی این طبقه بندی در تفکیک رویشگاهها داشتند. همچنین نتایج حاصل از تجزیه خوشه ای شاخص های کیفی چای کوهی نشان داد که معیار آستانه در سطح تشابه 50 درصد مکان های مرتعی پنج گانه را به دو رویشگاه متمایز تفکیک می کند. رویشگاه اول شامل مکان های مطالعاتی 1، 2 و 4 و رویشگاه دوم شامل مکان های مطالعاتی 3 و 5 می باشد. با توجه به نتایج حاصل 4 شاخص کیفی در تفکیک مکانهای مطالعاتی موثر بوده اند. جهت بررسی خصوصیات رویشگاهی و تعیین ارتباط بین شاخص های کیفی چای کوهی با شرایط اکولوژیک منطقه، آمار 15 شاخص کیفی چای کوهی در ارتباط با 18 عامل محیطی منتخب با استفاده از روش آنالیز مو?لفه های اصلی ( pca ) رج بندی و مورد پردازش قرار گرفت. نتایج حاصل از رج بندی عوامل محیطی و شاخص های کیفی نشان داد که مکان های مرتعی در دو رویشگاه عمده قرار می گیرند. رویشگاه اول (مکان های مرتعی 3 و 5) که این رویشگاه به طور عمده تحت تا?ثیر عوامل محیطی ضریب خشکی دمارتن، ضریب رطوبتی آمبرژه، ارتفاع از سطح دریا، درصد آهک، متوسط بارندگی سالانه، متوسط روزهای یخبندان، طول دوره خشکی، درصد آهک، شیب و جهت جنوب و عوامل کیفی استر، هیدرات، اسید، آروماتیک هیدروکربن، مونوترپن، سزکوئی ترپن، ترکیبات الکلی، سیکلوآلکن و آمین بود. رویشگاه دوم تحت تاثیر عوامل محیطی ماده آلی، اسیدیته، متوسط حداکثر درجه حرارت سالانه، متوسط حداقل درجه حرارت سالانه، تبخیر و تعرق پتانسیل سالانه، تبخیر سالانه، متوسط دمای سالانه و جهت های شمال و جنوب شرقی و عوامل کیفی آلکان، آلدهید، فنول، سیکلوآلکان، آلکن و کتون قرار داشت. نتایج همچنین نشان داد که اجزای تشکیل دهنده اسانس در رویشگاه دوم در مقایسه با رویشگاه اول از تنوع بیشتری برخوردار است.