بررسی پیاز رطوبتی سیستم آبیاری قطره ای در اراضی شیب دار و مقایسه آن با اراضی مسطح در پروژه فتحعلی (دشت مغان)

چکیده با توجه به محدودیت منابع آب در ایران، استفاده بهینه از آن ضروری می باشد. آبیاری قطره ای به دلیل راندمان بالا و کارایی لازم در اراضی شیب دار، سیستم آبیاری مناسب در بسیاری از مناطق کشور ایران است. در طراحی سیستم آبیاری قطره-ای شناخت الگوی خیس شده نسبت به یک منبع نقطه ای که اصطلاحاً به آن پیاز رطوبتی می گویند، از اهمیت ویژه ای برخوردار بوده و در محاسبه مقدار آب آبیاری موثر است. الگوی خیس شده به بافت و ساختمان خاک، حجم آب آبیاری، دبی قطره چکان و شیب زمین بستگی دارد. در این تحقیق اثر شیب، مدت زمان و حجم آبیاری بر روی پیاز رطوبتی با قطره چکان دارای دبی 4 لیتر در ساعت در شیب های0، 5، 15 و 25 درصد در زمین دارای خاک طبیعی و دست نخورده با بافت لومی-سیلتی در سه زمان آبیاری 2، 4 و 6 ساعت با 3 تکرار مورد بررسی قرار گرفت. اندازه گیری ابعاد پیاز رطوبتی پس از 24 ساعت از اتمام آبیاری با ایجاد پروفیل خاک انجام شد. قرائت های مربوط به ابعاد و توزیع رطوبت پیاز رطوبتی در یک شبکه 5 × 5 سانتی متری از محل محور قطره چکان انجام گرفت. در زمین های شیب دار پیشروی جبهه رطوبتی در پایین دست قطره چکان بیشتر از بالادست آن بود و در مقایسه با زمین های مسطح شکل پیاز رطوبتی در سطح، بجای دایره شبیه بیضی بود که با بیشتر شدن شیب زمین این بیضی کشیده تر و عرض آن کمتر گردید که حداکثر عرض و عمق پیاز رطوبتی با اندکی انحراف نسبت به مرکز بیضی قرار داشت. حجم پیاز رطوبتی در زمین های شیب دار شبیه نیم تخم مرغی و در اراضی مسطح سهموی شکل بود. در طراحی سیستم آبیاری قطره ای در زمین های شیب دار برای خاک های لومی سیلتی استفاده از داده های جداول ارائه گردیده در این تحقیق موجب افزایش کارایی مصرف آب می گردد. در زمین های شیب دار با توجه به شیب زمین بهتر است قطره چکان ها در فواصل 56 تا 65 سانتی متری نسبت به هم قرار گرفته و در صورت اختصاص یک قطره چکان برای هر گیاه، محل کاشت بوته به تناسب شیب زمین در فاصله 10 تا 25 سانتی متری پایین تر از محل استقرار قطره چکان باشد. در صورت استفاده از آرایش دو ردیفه لاترال ها در اراضی شیب دار به جای سایر آرایش قطره چکان ها و کاربرد زمان آبیاری 6 ساعت و بالاتر درصد خیس شدگی مطلوب حاصل گردید. ارزیابی مدل شوارتزمن و زور در اراضی مسطح با استفاده از شاخص های آماری rmse، me و ef تقریب مناسبی از حداکثر قطر خیس شده داد، منتهی این مدل حداکثر عمق خیس شده پیاز رطوبتی را اندکی بیشتر از مقدار واقعی آن نشان داد. برای به دست آوردن حجم، حداکثر قطر و عمق خیس شده در اراضی شیب دار برای خاک های لومی سیلتی روابط ارائه گردیده توسط شوارتزمن و زور در اراضی مسطح برای اراضی شیب دار اصلاح شد که ارزیابی انجام یافته با استفاده از شاخص های آماری نشانگر دقت مناسب این روابط بود. در بررسی توزیع رطوبت در الگوی خیس شده محل تشکیل هسته رطوبتـی در اراضی مسطح در محور قطره چکان و در اراضـی شیب دار با فاصله 10 تا 25 سانتی متری نسبت به مرکز الگوی خیس شده قرار داشت. بنابراین توزیع رطوبت در اراضی شیب دار برخلاف اراضی مسطح نسبت به محور قطره چکان متقارن نبود. کلمات کلیدی: پیاز رطوبتی، اراضی شیب دار، آرایش قطره چکان ها، هسته رطوبتی