بررسی تحلیلی شیوه های تاریخ نگاری مقتل، از آغاز تا پایان قرن پنجم هـ.ق

چکیده رسالت اصلی این پژوهش، بررسی همه جانبه، پیرامون شیوه ها، علل و زمینه های نگارش مقتل در سده های آغازین اسلامی است. به همین جهت، به تحقیق کتابخانه ای و میدانی دست یازیده شده و شیوه تحقیق نیز، بر مبنای تحلیل گزارش ها درمنابع مقتلی است. بنابراین، پس از بیان و تعریف مصطلحات، به محورهای مختلف تحقیق پرداخته شده که اهم آن عبارتست از: نگارش مقتل از امتیازات مهم درمکتب کوفه بوده است که در گزارش ها و روایات اخباریان مشهور این مکتب، همچون ابو عمروبن شراحیل(م105ق)، عوانه بن حکم (م147ق) و ابو مخنف ازدی(م157ق)، دیده می شود. این مجموعه روایات، بعضا به شکل کتابی مستقل، تحت عنوان مقتل یا روایتی منفرد در همین موضوع و گاه در ضمن آثار دیگر به ما رسیده است که وجه مشترک همه این آثار، یکسان بودن آن از جهت شکل و محتواست. علل، عوامل و زمینه های اصلی این نوع از تاریخنگاری، علاوه بر خصوصیات مکتب عراق برگرفته از نگرش دینی راویان و مورّخان و تأثیر گرفته از روحیه رزمجویانه در مسئله نبردهای داخلی در درون حاکمیت، خود را بروز داده است. از همین روست که شرح نبردهایی مانند جمل، صفین، نهروان، اقدامات مسلّحانه و قیام هایی همچون حماسه کربلا، جنبش توابین، مختار، زید شهید، نفس زکیه، شهیدان فخّ و حوادث نزدیک به آن، دستمایه اصل نوشته های مقتلی گردیده است. نتیجه عادی این گزارش ها، پدیدار شدن آثاری بوده که تحت عنوان مقتل از آن یاد می شود. بررسی شیوه این گزارش ها و تفاوت های موجود در آن، ما را به تأثیر پذیری محتوای مقتل از ادبیات رایج در ایام العرب و آثار موجود در نظام نامه ادبیاتی ایران در عهد عباسیان آگاه می سازد. شناختن مرز بین گزارش های موجود در جوامع روایی و منابع تاریخی در مقتل نیز از رسالت های مهم این پژوهش بوده است. همچنین در صدد ارائه راههای مطمئن برای نیل به حلقات مفقوده گزارش های مقتلی می باشد که به هر دلیل به دست ما نرسیده و قرائن پیرامونی به اصل وجود آن گواهی می دهد. در نهایت، این رساله در صدد شناخت مولفه های مهم تاریخنگاری مقتل و ارائه روش هایی است که آسیب های وارده به این بخش از تاریخنگاری را به حداقل برساند.