ترکیب سازی در بهمن نامه

چکیده اهمیّت تحقیقات مربوط به زبان فارسی،این میراث گرانقدر ملّی و فرهنگی ایرانیان بر کسی پوشیده نیست.تاکنون پژوهش های فراوانی در این زمینه صورت گرفته، ولی هنوز مواردی می توان یافت که بررسی آن ها ضروری به نظر می رسد. ساختمان واژه یکی از این موارد است. مسئله ی واژه سازی وگزینش واژه های فارسی در برابر واژه های بیگانه، سال هاست که مورد توّجه ایرانیان قرار گرفته، و این امر در سازمان هایی از قبیل فرهنگستان وموسّسات تحقیقاتی به طورگروهی و یا توسّط نویسندگان ومترجمان به طور انفرادی صورت گرفته و همچنان ادامه دارد. ساختمان واژه را در بخشی از دستور زبان مطالعه و بررسی می کنند که صرف(ساختواژه) خوانده می شود.ساختمان واژه دارای دو لایه ی تصریفی و اشتقاقی است که مطالعه ی آن ها" صرف تصریفی"و "اشتقاقی" نامیده می شود. هدف اصلی در این رساله مطالعه و بررسی ساخت اشتقاقی واژه های فارسی در بهمن نامه است. در زبان، یکی از روش های واژه سازی، ترکیب تک واژهای آزاد با هم و یا ترکیب آن ها با وندهای اشتقاقی است. در این رساله به بررسی روش های واژه سازی در بهمن نامه ، سروده ی ایران شاه ابن ابی الخیر، پرداخته شده است ، به طوری که سعی شده، تکواژهای تمام ترکیب هایی که شاعر به کار برده است،شناسایی، و طبقه ی دستوری واژه ها نیز روشن گردد. بررسی ها نشان می دهد که شاعر کمتر به دنبال ساخت ترکیب های جدید بوده وبیشتر از ترکیب های موجود در آثار پیشینیان استفاده نموده است.به طوری که ترکیب هایی مانند"پند مند، تاریک ناک، خنده ناک وخویش خون"برجسته ترین نوگرایی در زمینه ی واژه سازی در بهمن نامه است.درمثنوی حماسی بهمن نامه ،پیشوند "بر" در گروه های فعلی "اسم+پیشوند+فعل"بسیار پرکار نشان می دهد،که اغلب این فعل ها مانند "دمار برآوردن،گرد برآوردن، صف بر شکستن "، کاربرد مناسبی دارند و بار حماسی بودن اثر را افزایش می دهند.در این کتاب، در زمینه فعل های مرکّب، کمتر ابتکار به چشم می خورد، و بیشتر از همان فعل های مرکّب حماسی پیشین شاهنامه و گرشاسب نامه بهره برده است ؛ در بهمن نامه ، تکواژ فعلی "کردن" در ساخت فعل مرکّب بیشترین بسامد دارد.