طراحی الگویی برای مدیریت ضایعات کشاورزی؛ مطالعه شهرستان روانسر

افزایش حجم ضایعات در نتیجه تشدید فعالیت های کشاورزی که به دنبال افزایش رشد جمعیت و استانداردهای زندگی صورت گرفته، سبب بروز مشکلات فراوانی شده است. هدف کلی این تحقیق کیفی بررسی وضعیت مدیریت ضایعات آلی بخش کشاورزی توسط کشاورزان و ارائه الگویی مناسب برای مدیریت این ضایعات می باشد. جامعه مورد مطالعه تحقیق شهرستان روانسر واقع در استان کرمانشاه بود که یکی از قطب های کشاورزی این استان می باشد. از این شهرستان سه روستای حسن آباد، گرگیدر و منصورآقایی به صورت هدفمند و به علت فعال و مهم بودن در فعالیت های تولیدی بخش کشاورزی انتخاب شدند. افراد مورد مطالعه با روش نمونه گیری هدفمند انتخاب شدند و با مصاحبه عمیق، گروه های متمرکز و مشاهده فعال اطلاعات کاملی کسب شد. مفهوم ضایعات از دیدگاه کشاورزان با استفاده از روش تحقیق پدیدارشناسی مورد بررسی قرار گرفت و اطلاعات میدانی حاصله با روش کلایزی تجزیه و تحلیل شد. داده هایی که برای بررسی وضعیت مدیریت ضایعات آلی بخش کشاورزی توسط کشاورزان با روش تحقیق مطالعه موردی اختصاصی حاصل شد با روش تئوری بنیادی تجزیه و تحلیل شد. از نظر کشاورزان، ضایعات کشاورزی به آن بخش از پسماندها و تلفات تولیدی بخش کشاورزی اتلاق می شود که قابلیت کاربرد و استفاده نداشته و از لحاظ اقتصادی بی ارزش می باشند. این ضایعات در بخش زراعی شامل تلف شدن محصول در اثر بیماری، آفات، تگرگ، شکستن و ریزش محصول بر اثر برداشت بد و تنظیم نبودن دستگاه کمباین، و گندیدگی بذرها زیر آب و یا آب بردن بذرها می باشد. ضایعات بخش باغی شامل میوه های گندیده و صدمه دیده در اثر حمله آفات و بیماری، خرابی میوه در انبار و درختان بیمار هستند و در بخش دامی ادرار دام، مواد داخل شکمبه بعد از قصابی و تلفات دام ها بر اثر بیماری و حمله درندگان ضایعات می باشند. کشاورزان، شرایط آب و هوایی نامساعد، آفات و بیماری، مشکلات مالی، فرسودگی ماشین آلات کشاورزی، شرایط مزرعه و بذر نامرغوب در بخش زراعی، کمبود آگاهی و تجربه باغدار، آفت و بیماری، شرایط نامساعد محیطی، مشکلات مالی، کمبود کارگر، حمل و نقل و بازاریابی نامناسب، انبار نامناسب و فرسایش خاک در بخش باغی، و نحوه پرورش دام، عدم وجود برنامه مناسب در تغذیه دام و عدم مراقبت در بخش دامی عوامل ایجاد این ضایعات می باشند. باغداران از طریق کاشت بهترین نهال ها و بذرها، برداشت به موقع و درست، درجه بندی میوه ها، مبارزه با علف هرز و کنترل بیماری، تأمین آب و عناصر غذایی درخت، جلوگیری از فرسایش خاک و هرس ضایعات را کاهش می دهند. ضایعات ایجادی به همراه بقایا در راه هایی مانند تغذیه دام، حاصلخیزی خاک، تأمین سوخت و کاربردهای حفاظتی مورد استفاده قرار می گیرد. بعضی از ضایعات جهت تهیه کود مورد بازیافت قرار گرفته و مقداری از ضایعات ناخواسته و مازاد نیز دفع می گردد. دامداران تنها با بهبود تغذیه و جلوگیری از تلفات دام سعی در کاهش ضایعات دارند. این ضایعات به همراه پسماندهای دامی جهت حاصلخیزی خاک، تهیه صنایع دستی، استفاده به عنوان بستر دام، فروش به اشخاص دیگر و دفع حشرات به کار برده شده و مقداری از آن هم دفع می شود. کشاورزان برای مقابله با کاهش ضایعات راهکارهایی مانند آماده سازی زمین و کاشت بذر مرغوب در زمان مناسب، مبارزه با آفات، بیماری و علف های هرز، کشت مکانیزه و برداشت مناسب را به کار می گیرند. اگر ضایعاتی ایجاد شود کشاورز برای بهبود حاصلخیزی خاک، تغذیه دام و طیور، تهیه بستر دام، پرورش قارچ و بی خاکورزی از آن استفاده کرده و مقداری از آن را دور ریخته یا می سوزاند. کاهش ضایعات، استفاده از ضایعات و دفع ضایعات مدل مدیریتی ضایعات در دو روستای گرگیدر و حسن آباد بود. اما مدل مدیریتی ضایعات بخش باغی در روستای منصورآقایی مقداری متفاوت بوده و یک طبقه مختصر به نام بازیافت را قبل از دفع دارا می باشد. از آن جا که دفع ضایعات روش نامناسبی برای مدیریت ضایعات و پسماندهاست توصیه می شود اصلاح بیولوژیکی با روش های تولید بیوگاز و کمپوست جایگزین دفع ضایعات گردد.