خوانش گفتمانی نگاره های معراج نامه میرحیدر

معراج نامه ی میرحیدر یکی از نسخه های ارزشمند هنر کتاب آرایی ایران است که به تصویرسازیِ یک روایتِ واحد، در قالب بیش از پنجاه تصویر و نگاره ی متوالی پرداخته و مراحل پی درپی معراجِ شبانه ی حضرت محمد(ص) را نشان می دهد. این معراج نامه که به احتمال بسیار برای دومین امیر تیموری، شاهرخ مصور شده و متعلق به ربعِ دومِ قرن پانزدهم میلادی-نهم هجری است، منبع قابل توجهی در جهت فهمِ مفاهیم و باورهای مذهبی در دوران تیموری خواهد بود. این رساله به منظور شناخت و مطالعه ی گفتمانِ نگاره های این معراج نامه و برای درک رابطه ی ساختار و محتوا در این نظام های نشانه ایِ دیداری، به مطالعه ی تطبیقیِ نگاره های آن از طریق تجزیه و تحلیلِ نشانه-معناشناسی خواهد پرداخت. همچنین از طریق خوانش ساختاریِ نظام های نشانه ای آن قصد دارد که به بافت مذهبیِ جامعه ی تیموری نیز اشراف بیشتری یابد. این پژوهش در صدد است تا به سوالات بسیاری پاسخ دهد که از آن جمله اند؛ آیا عناصر دیداری در این نسخه کاملاً با اعتقادات و باورهای مذهبی رایج در آن دوران هماهنگی دارد؟ علاوه بر روایت های مذکور در متن این نسخه، آیا گفته پرداز از بینامتن های دیگری نیز در مصورسازیِ این کتاب بهره برده است؟ آیا گفته پرداز، گذشته از روایتگری و تاریخ نگاری، هدف دیگری را نیز همچون تعلیم و تربیت و یا ایجاد تزکیه درونیِ گفته یاب در نظر داشته است؟ به بیان دیگر، آیا تنها ارجاع ممکن در خلق این نگاره ها، ارجاع تاریخی بوده است؟ در نسخه ی خطیِ معراج نامه ی میرحیدر، نظام های کلامی و غیرکلامی مکمل یکدیگر بوده و گرچه نظام نوشتاریِ آن در اکثر موارد پایبند به روایاتِ موجود بوده است، نظام دیداری برای اثربخشی بیشتر در گفته یاب، از بینامتن های دیگری نیز همچون نقشمایه های بوداییِ چین و آسیای مرکزی بهره برده است؛ حتی به طور ویژه ای می توان تصاویر بهشتی و دوزخی این معراج نامه را به نوعی تصویرسازیِ آیات قرآن دانست که به طور کامل منطبق با تجسم آن ها در این مصحف شریف است که این امر بنا به دلایل اعتقادیِ بسیاری در هنر اسلامی دیده نشده است. به طور کلی نگاره های این معراج نامه با مضمون مذهبی آن تطابق دارند و تلاش گفته پرداز این نسخه در تهذیب و تزکیه ی درونی گفته خوان آن نیز دیده می شود.