ساختار و عملکرد صنعت بانکداری ایران

صنعت بانکداری ایران طی سالیان اخیر شاهد تحولات زیادی بوده است و عملکرد بانکها تحت تأثیر این تحولات قرار گرفته است. از یک سو ورود بانکهای خصوصی به این صنعت باعث تغییراتی در درجه تمرکز صنعت و سهم بازار بانکها شده و از سوی دیگر رشد فناوریهای بانکداری و تقویت فضای رقابتی، بانکها را به تلاش برای افزایش کارایی و ارتقای سطح عملکرد واداشته است. هدف تحقیق حاضر، تحلیل تأثیرپذیری عملکرد (سودآوری) بانکها از ساختار بازار و کارایی درونی آنها و همچنین اندازه گیری رقابت در بازار بانکی کشور است. در ابتدا با توجه به اینکه رفتار حداکثرسازی سود پایه و زیربنای مدلهای اقتصادی مورداستفاده در تحقیق است، از آزمون ناپارامتری اصل ضعیف حداکثرسازی سود برای بررسی انطباق رفتار بانکهای کشور با اصل نئوکلاسیک حداکثرسازی سود طی دوره زمانی 1379 تا 1388 استفاده شد. نتایج این آزمون نشان داد که رفتار بانکهای دولتی نسبت به بانکهای خصوصی انحراف بیشتری از اصل حداکثرسازی سود دارد لیکن با قائل شدن به وجود حداقل 5 درصد خطای اندازه گیری در داده ها، رفتار همه بانکها منطبق بر اصل حداکثرسازی سود خواهد بود. با تکیه به این نتیجه، ارتباط بین درجه تمرکز و سودآوری در صنعت بانکداری ایران در قالب فرضیه ساختار-رفتار-عملکرد و همچنین رابطه کارایی با سودآوری در چارچوب فرضیه کارایی مورد آزمون قرار گرفت. نتایج برای دوره زمانی 1380 تا 1388 حاکی از تأیید فرضیه ساختار-رفتار-عملکرد بود که به معنی تأثیرپذیری عملکرد از ساختار بازار و به عبارت دیگر وجود قدرت بازاری بانکها در کسب سود بالاتر است. اما محدود کردن دوره زمانی بررسی فرضیه های تحقیق به سالهای اخیر (88-1384) نشان داد که طی این سالها از شدت رابطه درجه تمرکز با سودآوری کاسته شده است و در عوض شواهد قوی تری برای تأیید فرضیه کارایی وجود دارد. در نهایت اندازه رقابت در بازار نیز با استفاده از آماره h مدل پانزار-راس اندازه گیری شد و نتایج در هم سویی کامل با نتایج قبلی نشان دادند که صنعت بانکداری کشور از شرایط رقابت انحصاری با درجات بالایی از قدرت بازاری به سمت شرایط رقابتی تر حرکت کرده و از قدرت بازاری بانکها به شدت کاسته شده است. مجموع نتایج دلالت بر تقویت فضای رقابت، کاسته شدن رفتارهای غیررقابتی، تحلیل رابطه ساختار و عملکرد و قوت گرفتن رابطه کارایی با عملکرد در صنعت بانکداری کشور دارند.