رذایل اخلاقی و شیوه های مبارزه با آن از دیدگاه امام علی علیه السلام

انسان، علاوه بر کالبد جسمانی خویش که آشکار و قابل رویت است، دارای نفسی است پنهان که همچون وجود جسمانی، مبتلا به امراض و بیماری های گوناگون می شود و نیاز به پزشک معالج دارد. بیماری های روح، همان رذایل اخلاقی است که موجب هلاکت و بدبختی انسان می باشد و درمان و سلامتِ آن، در گرو زدودن این غبارهای نفسانی و آراستگی آن به فضایل است که باعث سعادت و رستگاری اوست. در آغاز تولد، نفس آدمی بسان لوح نانوشته ای است که هیچ کمال و سعادت و یا نقص و شقاوتی را واجد نیست؛ بلکه تنها زمینه و استعداد پذیرش آن را داراست و این سعادت و شقاوت، بستگی تام به نوع تعلیم و تربیت و الگوی زندگی وی دارد. اگر نفس آدمی به گونه ای باشد که کارهای نیک و پسندیده از آن صادر شود، متصف به فضیلت گشته و انسان، فضیلت مدار می گردد و اگر نفس به گونه ای گردد که افعال زشت و ناپسند از آن صادر شود، متصف به رذیلت و خبث باطن می گردد. امام علی ???، به عنوان الگوی فضیلت و معلم اخلاق، به طرح رذایل اخلاقی و شیوه های مبارزه با آن در طول حیات خویش پرداخته اند. از دیدگاه ایشان هر صفتی که موجب قرب انسان به خدا و تشبه انسان به حضرت حق گردد، فضیلت و عکس آن رذیلت است. بنابراین رذایل اخلاقی اموری هستند که موجب دوری انسان از خداوند می گردند و طبعاً آثار فردی و اجتماعی آن، ناسازگاری و نداشتن روابط حسنه با بندگان و در مقیاس بالاتر با مخلوقات الهی خواهد شد. پژوهش حاضر شامل سه فصل می باشد که فصل اول، با عنوان مفاهیم و کلیات بوده، به بررسی معنا و مفهوم رذیلت و اخلاق و ارتباط این دو مقوله و اهمیت اخلاق اسلامی، معیار فعل اخلاقی، بررسی نسبیت اخلاق در اسلام و تصویر جامعه ای بدون رذایل اخلاقی در افراد این اجتماع، پرداخته شده است. فصل دوم به طور گسترده تری نفس انسانی را مورد کنکاش قرار داده، افراد را در برابر نیروهای مختلف آن دارای خلق و خوی های متفاوت می داند و نیز به ریشه های اخلاق رذیله از دیدگاه امیرالمومنین???، پرداخته و آن را حاصل وسوسه های نفس شیطانی، که با نام «نفس اماره»، مطرح می-باشد، دانسته، راهکارهای مقابله در برابر این نیروی منفی که در واقع برای امتحان بشر در صحنه ی دنیای فانی بوجود آمده و در نهاد بشر، از سوی خالق زیبایی ها مستقر گشته، بیان نموده است. در حقیقت، جوانه های فضایل، با مرگ خزان گونه ی رذایل، سر بر می آورند و با مراقبه دائم، رشد کرده، به سر حد کمال می رسند؛ نیز در این فصل، مراحل پیراستن دل از این آلودگی ها با توجه به کلام و منش الگوی انسان کامل، امیرالمومنین?، ذکر گردیده است. فصل سوم نیز با عنوان «عمده ترین رذایل اخلاقی و روش های مبارزه با آن ها» می باشد که به شمارش مهم ترین رذایل اخلاقی که منشأ و ریشه ی بسیاری از رذایل دیگر می باشد، و نیز روش های معالجه ی آن از دیدگاه مولی علی???، پرداخته شده است. اگر چه رذایل بی شماری وجود دارد و در طول زمان، انواع جدیدی از رذایل، بوجود می آیند، لیکن شناخت چند نمونه ی ذکر شده در این پژوهش و مطالعه روش های درمان آن از دیدگاه مولای متقیان، به عنوان کلیدی است برای شناخت و درمان سایر رذایل اخلاقی.