فرهنگ موتیف(بنمایه)های تلمیحی قرآنی در غزلیات مولوی، سعدی و حافظ

موتیف (بن مایه) از اصطلاحات رایج در حوزه هنر و ادب است. مهم ترین ویژگی آن تکرار شوندگی، معنی افزایی، معنی آفرینی و ... است. به کمک موتیف می توان جنبه های صوری و محتوایی آثار ادبی را نقد و تحلیل نمود. تأثیر قرآن کریم در شعر فارسی از مباحث مهمی است که تاکنون از این دیدگاه بررسی نشده است. در میان شاعران ادبیات فارسی، مولوی، سعدی و حافظ بسیار تحت تأثیر قرآن کریم بوده اند که این تأثیر در تلمیحات قرآنی آنان نمود بارزی یافته است. در این پژوهش موتیفهای تلمیحی قرآنی در غزل این شاعران بررسی شده است. بدین منظور در فصل اول از بخش اول پایان نامه موتیف، تعاریف ، عناصر و کارکردهای آن، ارتباط آن با ناخودآگاه، موتیف تلمیحی و ... به طور کامل بررسی شده است. در فصل دوم نسبت ویژگیهای هنری شعر شاعران با موتیفهای تلمیحی قرآنی تحلیل شده است. فصل سوم به کارکردهای معنایی موتیفهای تلمیحی قرآنی در غزل سه شاعر به طور مستقل پرداخته و در فصل چهارم این کارکردها در شعر شاعران مذکور مقایسه شده است. در بخش دوم تمامی موتیفهای تلمیحی قرآنی سه شاعر مبتنی بر قصص قرآن بصورت الفبایی تدوین شده است. نگاه این شاعران به موتیفهای قرآنی، نگاه تلمیحی صرف نیست و هر یک از این شاعران بسته به مقصودی که در ذهن دارند، آگاهانه یا ناخودآگاه در جهت بیان اندیشه های خود از این موتیفها استفاده می کند. نگاه مولوی به موتیفها نگاهی عرفانی است. او هر یک از شخصیتهای قرآنی و حوادث زندگی آنان را به صورت نمادین در جهت بیان اندیشه های خود به-کار گرفته است. سعدی شاعر عشق و زندگی است. او موتیفهای قرآنی خود را در همین راستا برای بیان احوال شخصی خود در موضوع عشق(انسانی و گاه آسمانی) به کار می گیرد و از این جهت نگاه او به موتیفهای قرآنی با مولانا تفاوت اساسی دارد. حافظ نیز تلفیقی از دیدگاه سعدی و مولوی را در موتیفهای قرآنی مدنظر قرار داده است. او به موتیفهای خود نگاه چندجانبه و منشورگونه دارد؛ گاهی او را در کسوت عاشق می بینیم و گاه عارف. زمانی او منتقد اجتماعی است و اندیشه اش را با طنزی تلخ بیان می کند و گاه نیز به اقتضای شرایط، او را شاعری مداح خواهیم یافت که این امر نشان از اثرپذیری او از اوضاع روزگار خود دارد. واژگان کلیدی: غزل مولوی، سعدی و حافظ، موتیفهای تلمیحی قرآنی، کارکردهای معنایی، اندیشه های شاعران.