هیدروژئولوژی سازندهای گچ دار در جنوب ایران

بر خلاف تاثیر زیادی که سازندهای گچ دار بر روی تخریب کیفیت آبهای زیرزمینی دارند، مطالعه هیدروژئولوژی این سازندها در ایران محدود است. یکی از اهداف این تحقیق آماده سازی نقشه پراکندگی سازندهای گچ دار در ایران میباشد. برونزد سازندهای گچ دار 5% مساحت ایران را تشکیل میدهند. سازندهای قرمز فوقانی، گچساران و ساچون به ترتیب 2/73 % ، 2/25% و 3/1 % مساحت کل سازندهای گچ دار را تشکیل میدهند. سازندهای گچ دار به دو بخش نمک دار و غیر نمک دار تقسیم بندی شد. سه سایت تنگ سرخ ( واقع در منطقه غیر نمک دار)، امبل و سلبیز (واقع در منطقه نمک دار) در سازند گچساران برای مطالعات هیدروژئولوژی انتخاب گردید و نمونه برداری از چشمه ها و رودخانه انجام گردید و یونهای اصلی، هدایت الکتریکی آنها اندازه گیری شد. هدایت الکتریکی 94% نمونه آبهای ساچون، قرمز فوقانی و بخش غیر نمکی سازند گچساران زیر 3500 میکروزیمنس بر سانتیمتر می باشد که نشاندهنده وجود نمک کم و یا عدم وجود نمک در لیتولوژی این سازندها میباشد. هدایت الکتریکی بخش نمکی سازند گچساران از 2390 تا 404000 میکروزیمنس بر سانتیمتر تغییر میکند. 46% نمونه آبها دارای هدایت الکتریکی بیشتر از 3500 میکروزیمنس میباشد و تیپ آب کلراید می باشد. درصد بالای تیپ کلراید در این بخش سازند گچساران قابل پیش بینی است چرا که بیش از 50% ضخامت بخش نمک دار سازند گچساران متشکل از نمک میباشد. سازند گچساران در سایت تنگ سرخ مرکب از تناوبی از واحدهای مارن، مارلستون، گچ و چند لایه آهک است. ارتباط هیدرولیکی واحدهای گچی و آهکی بوسیله واحدهای مارن از یکدیگر قطع شده است. لایه آبدار قابل توجهی در لایه های گچی وجود ندارد بخاطر اینکه حوضه آبگیر این لایه ها بخاطر ضخامت کم این لایه ها کم میباشد و بنابراین توسعه کارست در لایه های گچ وجود ندارد. تنها در مواردی که امتداد لایه های گچی با رودخانه برخورد داشته باشد چشمه های کوچکی در آنها مشاهده میشود. هدایت الکتریکی اکثر چشمه ها زیر 3500 میکروزیمنس بر سانتیمتر بوده و تیپ آب سولفاته میباشد و نشاندهنده اینست که در این منطقه نمک زیادی در لایه های سازند گچساران وجود ندارد. منطقه امبل بوسیله رودخانه بزرگ کارون احاطه شده است. لیتولوژی سازن گچساران شامل تناوبی از 36 لایه مارن، انیدریت و نمک میباشد. آبفروچاله در سرتاسر منطقه امبل پوشیده شده است. هیدروشیمی رودخانه کارون قبل از ورود به منطقه امبل بیکربنات بوده ودر انتهای امبل به تیپ کلراید تغییر می یابد. محاسبه بیلان آب و بالانس جرمی نشان میدهد که 95% شوری آب رودخانه کارون از ورود آب های شور از منطقه امبل میباشد. آب رودخانه کارون در ابتدای منطقه امبل از طریق درز و شکافها، از زیر وارد منطقه امبل شده و گچ و نمک را در خود حل کرده و دوباره وارد رودخانه کارون میشود. ورود آب رودخانه کارون بدرون منطقه امبل شبکه مسیرهای کاندویتی درون امبل ایجاد کرده است که باعث ایجاد ارتباط هیدرولیکی بین لایه های مختلف گچ و نمک میشود. سایت سلبیز مرکب از تناوبی از واحدهای مارن، مارلستون، گچ و تعدادی لایه آهک میباشد. دراین منطقه آبفروچاله مشاهده نمیشود. عدم مشاهده برونزد لایه های نمک در سطح زمین بدلیل شسته شدن نمک از سطح زمین میباشد. 13 چشمه با هدایت الکتریکی 2770 تا 404000 میکروزیمنس بر سانتیمتر وجود دارد که تیپ آب اکثر آنها کلراید میباشد و نشاندهنده اینست که نمک در منطقه وجود دارد. در منطقه سلبیز اکیفرهای مختلف بوسیله لایه های مارن از یکدیگر جدا شده اند و دارای هیدروشیمی متفاوت هستند. سازندگچساران عمدتا از اکیفرهای مستقل تشکیل شده است که توسط لایه های مارن از همدیگر جدا شده اند که باعث شده جهت جریان آب زیرزمینی موازی امتداد لایه ها باشد، بجز در مناطق نمک دار سازند گچساران که در شرایط خاص تکتونیکی میتواند ارتباط هیدرولیکی بین لایه ها برقرار شود. شیمی آب چشمه ها بشدت تحت تاثیر لیتولوژی مسیر حرکت آب است.