فرهنگ آداب و رسوم و اشارات در دیوان خواجوی کرمانی

فرهنگ هر قوم تشکیل دهنده هویت آن قوم است. هر فرهنگی از عناصری نظیر آداب و رسوم، سنن، فرهنگ عامه، معتقدات و باورها، مذهب، تاریخ، اساطیر و ... شکل می گیرد و شناخت این عناصر به شناخت و حفظ هویت و ارزش های جامعه یاری می رساند. از این رو پژوهش در این عناصر از ارزش و اهمیت ویژه برخوردار است. بسیاری از عناصر فرهنگی را می توان از خلال آثار ادبی استخراج و بررسی کرد. در قصاید و غزلیات نسبت به قطعات و مثنوی ها ، اشارات کمتری به عناصر فرهنگی صورت گرفته است، در این میان، خواجوی کرمانی در دیوانش که اکثر اشعارش در قالب قصیده و غزل است، اشارات فراوانی را به انواع عناصر فرهنگی و آداب و رسوم دارد. خواجو این اشارات را برای بیان و القای موضوعات گوناگون از قبیل : ستایش خداوند، نعت پیامبر، منقبت اولیای دین، مدح ممدوحان، بیان مضامین عاشقانه و موعظه به کار برده است و در اکثر جاها قصد وی از کاربرد اشارات، علاوه بر بیان موضوعات یادشده، هنرنمایی شاعرانه و به رخ کشیدن قدرت و قریحه شاعری است. خواجو از آداب و رسوم، موضوعات علم نجوم، موسیقی، معتقدات عامه، خرافات رایج، اساطیر و تاریخ، به طور وسیع آگاهی داشته و با نکته سنجی و هنرمندی و قریح? قدرتمند شاعرانه، در جهت بیان آنچه که مطلوبش بوده، از آگاهی هایش سود جسته است. این پایان نامه پس از بیان مبانی نظری مرتبط با موضوع، به بیان مختصری از زندگانی، آثار، اعتقادات و سبک شعر خواجو می پردازد، و سپس، به معرفی و تبیین مفصل آداب و رسوم و اشارات دیوان وی در قالب فرهنگ می پردازد. در بخش آخر بعد از برآیند و نتیجه گیری فهرستی از انواع آداب و رسوم و اشارات دیوان خواجو تهیه و ارائه شده است. روش کار در قسمت فرهنگ آداب و رسوم و اشارات به این صورت است که ابتدا با استناد به فرهنگ ها و کتب مرجع و مناسب، به شرح و توضیح مدخل یافته شده در دیوان خواجو پرداخته، سپس شواهدی را از نظم و نثر فارسی جهت فهم بهتر آن آورده و سپس ابیات خواجو ذکر شده است. اساس کار در این پژوهش «دیوان خواجوی کرمانی» تصحیح احمد سهیلی خوانساری است که در حال حاضر تصحیحی معتبرتر از آن در دسترس نیست. از بررسی دیوان خواجو مشخص می شود که آداب و رسوم روزمرّه و عامیانه و اشاره به اصطلاحات نجومی و وقایع تاریخی از دیگر انواع آداب و رسوم و اشارات بازتاب یافته در دیوان نمود بیشتری دارد.