بررسی ناپایداری دامنه های مخزن سد ونیار تبریز و اثرات زیست محیطی آن

در کشورمان ایران به علت شرایط خاص زمین شناسی، توپوگرافی و آب و هوایی حاکم سالانه شاهد خسارت قابل توجهی بر اثر وقوع زمین لغزش هستیم. در چند دهه اخیر، افزایش جمعیت و نیاز روز افزون به تأمین مواد غذایی و مدیریت آب، موجب سرعت گرفتن ساخت پروژه های بزرگ مهندسی شده است و در پی آن شاهد افزایش خسارت ناشی از ساخت آنها از جمله زمین لغزش روبه رو هستیم. سد مخزنی ونیار بر روی رودخانه ی آجی چای با ارتفاع 83 متر و عرض تاج 10 متر احداث شده است. این سد از نوع سنگریزه ای با هسته رسی است. مساحت و حجم مخزن آن به ترتیب km2 7/34 وkm3 2/361 می باشد. این سد در 5 کیلومتری شمال شرقی شهر تبریز در پایین دست روستای ونیار قرار دارد. احداث سد و آبگیری آن در مجاورت شیب های ناپایدار یا دارای قابلیت ناپایداری ممکن است بر پایداری دامنه ها اثر گذشته و شرایط لغزش را فراهم کند. در این تحقیق ناپایداری های دامنه های مشرف به مخزن سد ونیار بعد از آبگیری و اثرات زیست محیطی ناشی از آن مورد بررسی قرار گرفته است. برای این منظور نقشه، تفکیک دامنه‎ها و زمین‎شناسی مهندسی محدوده مخزن سد تهیه شده و خصوصیات رخنمونهای سنگی و آبرفتی براساس طبقه‎بندی gsi و براساس اطلاعات گمانه های اکتشافی برآورد گردیده است. سپس پایداری 750 دامنه مشرف به مخزن سد با استفاده از نرم افزار slide 5.0 در شرایط بعد از آبگیری و وقوع زمین لرزه های مبنا طراحی، ارزیابی گردیده و بر مبنای آن نقشه پهنه بندی خطر لغزش دامنه های پیرامون مخزن سد با استفاده از نرم افزار arc gis 9.3 تهیه شده است. نتایج بررسی ها نشان می دهد که حدود0.5 درصد سطح دامنه ها در رده ناپایدار، حدود19.5 درصد سطح دامنه ها در رده نسبتاً ناپایدار و 80 درصد در رده پایدار قرار دارند. وقوع زمین لغزش در مخزن سد اثرات زیست محیطی منفی و زیان باری ایجاد می نماید که از جمله آنها می توان به از بین رفتن خاک حاصلخیز و پوشش گیاهی، تشدید فرآیند فرسایش، گل آلود شدن و کاهش کیفیت آب مخزن سد، افزایش رسوب مخزن سد و در نهایت آسیب به دیواره سد و سد می شود. 18 زمین لغزش قدیمی را در مخزن سد ونیار مورد شناسایی قرار داده ایم که از بین آنها 4 مورد جزء زمین لغزش عمیق است که می تواند در حدود 1407000 متر مکعب خاک وارد مخزن سد نماید که همین مقدار 0.5 درصد از حجم مخزن سد را تشکیل می دهد. ناپایداری و لغزش تمامی دامنه های ناپایدار و نسبتاً ناپایدار و لغزش های قدیمی موجود در مخزن سد می‎تواند 14280100 متر مکعب خاک وارد مخزن سد ونیار نماید که حجم نسبتاً بالایی می باشد.