انقلاب اسلامی و تحول در نظریه پردازی انقلاب شرق شناسان معاصر

چکیده در طول بیش از سه قرن مدرنیته ای برای هویت یابی و بازآفرینی انسان نوین بر محور دوئالیسم، نه تنها دین و سنتهای خود، بلکه ملل غیراروپایی را «دیگرسازی» نمود. به عبارت دیگر غرب، هر آنچه در مقابل اصول و مبانی مدرنیته قرار می گرفت در حوزه دگرسازی قرار داده و با رویکرد سوژه به ابژه و فرادستی به فرودستی به ملل شرقی می نگریست. در این میان شرق شناسان نقش برجسته ای در این رابطه یکسویه و همگام با گسترش مرزهای استعمار در اقصی نقاط جهان ایفا نمودند. انقلاب اسلامی ایران به عنوان یک انقلاب مهم و تأثیرگذار در عصر مدرنیته که در قالب دو پارادایم سوسیالیسم و کاپیتالیسم بر جهان مسلط بود، راه سومی را برای جهانیان مطرح نمود. در این رساله فرض شده که استفاده از تئوریهای انقلاب غرب در تحلیل انقلاب اسلامی نوعی احیاء روح شرق شناسی در کالبد آنهاست. برجسته ترین نمود و جلوه این روح در تئوریهای انقلاب مفهوم «غیرسازی» است، بگونه ای که انقلاب اسلامی برای جهان غرب نوعی «دگربودگی» نوین است. بنابراین وجه تشابه این سبک شرق شناسی با دوره های قبل «غیرسازی» آن از انقلاب اسلامی بود. فرضیه اساسی رساله این بود که تحلیل تئوریهای غربی از انقلاب اسلامی با رویکرد شرق شناسی و بر اساس مفهوم«غیرسازی» است. کارشناسان و تحلیل گران غربی به عنوان شرق شناسان نوین، متوجه ضعف تئوریهای انقلاب در تبیین انقلاب اسلامی شده و ضمن ترمیم تئوریهای خود، نسل جدیدی از نظریه پردازی را بوجود آوردند. ناکارآمدی تحلیل کارشناسان غربی از یکسو به مبانی و ماهیت انقلاب اسلامی و از سوی دیگر به اصول و مولفه های علوم انسانی غرب برمی گشت. همانگونه که روح نظریه های نوسازی به اروپامحوری برمی گردد، از این زاویه پیوند عمیقی با شرق شناسی دارد، به همان صورت تئوری پردازی انقلاب نیز مبرا از این قاعده نیست. دلیل اساسی همگامی و پیوند علوم در این است هسته مرکزی و خاستگاه عمده آنها، اومانیسم و مدرنیته غرب است. علیرغم تحول و شکل گیری نسل جدید نظریه پردازی انقلاب چرا فهم و تحلیل انقلاب اسلامی کارشناسان غربی چندان دقیق و مناسب نیست؟ این موضوع علاوه بر اصول نظریه پردازی انقلاب در غرب و ماهیت انقلاب اسلامی به رویکرد تقلیل گرایانه از مفاهیم شیعی و نفوذ و سلطه پایان ناپذیر دیدگاه ساختارگرایانه برمی گردد. رئالیسم انتقادی به عنوان مکتبی که به دنبال حذف دوئالیسم غرب و شرق است استعداد لازم برای تبین انقلاب اسلامی دارد و اگر روش مذکور را با حکمت متعالیه صداریی همانندسازی نماییم توانمندی بیشتری برای تحلیل نهضت بزرگ ملت ایران دارد.