واکاوی خاستگاه و نمود رویکرد تراژیک در سروده های خلیل حاوی

این رساله دربردارنده ی یک مقدمه و سه باب است که باب نخست از دو فصل و دو باب دوم و سوم هر کدام از سه فصل تشکیل شده است. در باب نخست، خاستگاه رویکرد تراژیک در سروده های خلیل حاوی مورد بررسی قرار گرفته است؛ منظور از خاستگاه در این بخش از پژوهش آن دسته از عواملی است که در شکل گیری، ماندگاری و نمود بینشی تراژیک و سرشار از اندوه، نومیدی و احساس شکست و ناکامی شاعر، تأثیری انکارناپذیر دارد. فصل نخست این باب به بررسی اوضاع سیاسی، اجتماعی و فرهنگی- تمدنی لبنان در زمان شاعر پرداخته است. محورهای اصلی این بخش از جستار عبارت اند از: فاجعه ی مصیبت بار فلسطین در سال 1948م، تصمیم جمال عبدالناصر، رئیس جمهور مصر جهت ملی سازی کانال سوئز در سال 1956م، بروز جنگ داخلی در لبنان در سال 1958م، وقوع کودتای نظامی در لبنان و آغاز آشوب های داخلی در سال 1961م، شکست قیام بزرگ عربی از اسرائیل در جنگ ژوئن 1967م و سرانجام پیشروی نیروهای اسرائیلی در خاک لبنان در ششم ژوئن 1982 م. نگارنده تلاش کرده است تا در فصل دوم با بررسی و تأمل در ابعاد گونه گون زندگی، تحصیل، اندیشه، محتوا و مضمون آثار شعری خلیل حاوی و عوامل احتمالی تأثیرگذار بر مرگ او، به واکاوی شخصیت این شاعر و اندیشمند بزرگ دست یازد. در باب دوم رساله ی پیش رو، نمود سازه های تیرگی، تباهی و ویرانی در رویکرد تراژیک سروده های شاعر مورد توجه قرار گرفته است؛ منظور از رویکرد تراژیک، درونی شدن باور نومیدی و شکست و فراگیر گشتن اندیشه ی نابودی، مرگ و تباهی در ذهن شاعر و بروز آن در مفاهیم و واژگان سروده های اوست. فصل نخست این باب به بررسی نمود تیره ی دو مفهوم «پری» و «عشق» در سروده های خلیل حاوی اختصاص یافته است؛ مبانی اندیشگانی که نگارنده در این بخش بر آن ها تکیه نموده است، عبارت اند از: بازگشت به بی گناهی و پاکی نخستین و دوری جستن از پلیدی دوران معاصر و دیگر، توصیف و تصویر عشق کام نایافته ی شاعر به میهن عربی و بانوی شاعر عراقی. فصل دوم باب دوم نیز به بررسی نمود اگزیستانسیالیسم در شعر و اندیشه ی این شاعر پرداخته است، مبانی اصلی شکل دهنده ی این فصل عبارت اند از: بررسی رابطه ی میان مرگ و گناه؛ رابطه ی میان پریشانی، نگرانی و دلهره با احساس گنهکاری؛ توجّه به زمان به عنوان محور اصلی بودن هستنده در جهان و نمود احساس بی قراری و نا امنی و در فصل سوم این باب، نمود ادبیات ویرانشهری با بررسی ویرانشهر جهانی و ویرانشهر عربی در سروده های حاوی مورد توجه قرار گرفته است. مهمترین مولفه های این فصل عبارت اند از: ایستایی زمان، تداخل زمان در مکان، واکنش انسان معاصر در برابر سترونی و ایستایی زمان، حاکمیت پلیدی و شر و تباهی بر جهان، بازتاب نجوای شاعر با پاکی به افسانه پیوسته ی انسان نخستین و ترسیم کشمکش پاکی و پلیدی. باب سوم رساله ی حاضر به بررسی نمود سازه های خیزش فرهنگی و تولد دوباره در سروده ی خلیل حاوی اختصاص داده شده است. نگارنده در فصل نخست این باب، شخصیت و اندیشه ی خلیل حاوی را در آرمان خیزش عربی مورد توجه قرار داده است. دیباچه ی این فصل، بیان جهت گیری خلیل حاوی نسبت به فرهنگ است و بخش اصلی نوشته با واکاوی شعر بلند «البحار و الدرویش» از دفتر رودبار خاکستر آغاز گشته، با بررسی چکامه ی زیبای «الجسر» از همان دفتر و همچنین شعر بلند «رساله الغفران من صالح إلی ثمود» از دفتر تندر زخمی ادامه یافته و با چکامه ی «ضَبابٌ و بُروق» از همان دفتر (تندر زخمی) به پایان رسیده است. فصل دوم به بررسی پیوند میان آنیما از انگاره های روانشناسی یونگ با زایش دوباره در فراخوان خیزش حاوی پرداخته است. در این بخش از رساله پس از ترسیم دورنمایی از آفاق اندیشه ی خلیل حاوی، پیوند میان آنیما و تولّد دوباره و کیفیت تجلی کهن الگوی آنیما- در آن دسته از سروده های خلیل حاوی که ذیل عنوان «تولد دوباره» قابل واکاوی می باشند- در دو دفتر شعر «نهر الرماد» و «بیادر الجوع» مورد واکاوی قرار گرفته است و عوامل زمینه ساز این نوع تجلی در ذهن و زبان شاعر به شکل ضمنی مورد توجه قرار گرفته است. فصل فرجام بخش این رساله نیز به واکاوی نمادهای خیزش در سروده های خلیل حاوی اختصاص یافته است. نویسنده در این فصل، به واکاوی نمادهایی مانند مسیح مصلوب، خضر و لَعازَر در حوزه ی نمادهای دینی، صاعقه و توفان، نمک و گوگرد و غار و باد در گستره ی طبیعت و تموز(بعل)، ایشتر(عشتار) و فینیق(ققنوس) در گستره ی اساطیر پرداخته است.