پترولوژی و ژئوشیمی سنگ های ساب ولکانیکی منطقه فریزنوک (شمال باختر بیرجند)

چکیده: منطقه فریزنوک در فاصله 25 کیلومتری شمال باختر بیرجند(خاور ایران)، با طول جغرافیایی خاوری ?11?1?59 تا ?8 ?9?59 و عرض جغرافیایی شمالی?37 ?59?32 تا ?44 ?1?33 در بخش شمالی زون ساختاری سیستان قرار گرفته است. این منطقه بخشی از افیولیت ملانژ مربوط به کرتاسه فوقانی در منطقه بیرجند است که اجزای سازنده آن پریدوتیت های هارژبورژیتی،گابروی لایه ای و بازالت اسپیلیتی به همراه نهشته های فلیش است که توسط توده های نفوذی گرانیتی و نیمه نفوذی دیوریتی و کوارتز دیوریت پورفیری ترشیری مورد نفوذ قرار گرفته اند. شواهد صحرایی و پتروگرافی نشان می دهد که این مجموعه افیولیت ملانژی در گروه افیولیت های نوع هارژبورژیتی(hot) قرار می گیرند. آنالیز میکروپراب پلاژیوکلاز، الیوین ، کلینوپیروکسن، ارتوپیروکسن و اسپینل در پریدوتبت ها و الیوین گابروها نشان می دهد که پلاژیوکلاز در الیوین گابرو از نوع بیتونیت ، پیروکسن از نوع اوژیت دیوپسیدی و الیوین از نوع کریزولیت می باشد. در هارزبورژیت ها کلینوپیروکسن از نوع اوژیت دیوپسیدی ، ارتوپیروکسن از نوع انستاتیت ، الیوین از نوع فورستریت و اسپینل از نوع آلومینیوم کروم دار می باشند. نتایج حاصل از ترموبارومتری بر اساس کانی های کلینوپیروکسن و ارتوپیروکسن دمای تبلور پریدوتیت ها را100± 1016در فشار 25 کیلوبار بدست داده است.یک توده گرانیتی کوچک به درون شیل و ماسه سنگ های رخساره فلیش پالئوژن منطقه فریزنوک نفوذ کرده ولی آثار حرارتی مشخصی را ایجاد نکرده است. کانی های اصلی آن شامل کوارتز،پلاژیوکلاز، فلدسپار پتاسیم (ارتوز) و بافت های آن گرانولار، گرافیکی و میرمکیتی می باشد، این توده گرانیتی در رده گرانیت های آلکالن نوع a2 قرار می گیرد که در فرایند برخورد قاره ای از ذوب پوسته قاره ای مشتق شده است. سنگ های نیمه نفوذی منطقه شامل دیوریت و کوارتز دیوریت پورفیری بصورت دایک و گنبد به درون واحد های قدیمی تر منطقه از جمله شیل و ماسه سنگ های منسوب به اواخر کرتاسه و پالئوژن( در محدوده ریزآب) و پریدوتیت های سرپانتینی شده (در محدوده فریزنوک) نفوذ کرده اند. این سنگ ها دارای بافت غالب پورفیری با زمینه دانه ریز هستند. پلاژیوکلاز، هورنبلند و بیوتیت، درشت بلورهای این سنگ ها می باشند. الگوی تغییرات عناصر کمیاب این سنگ ها غنی شدگی از lree و تهی شدگی ازhree را نشان می دهد که احتمالاً می تواند در اثر وجود گارنت در سنگ منشاء اولیه باشد. نسبت بالای hfse lile/، تهی شدگی از nb ، tiوeu از ویژگی های مهم سنگ های کالک آلکالن وابسته به مناطق فرورانش می باشد که در سنگ های مذکور مشاهده می شود، لذا می توانند از تبلور یک ماگمای کالک آلکالن مرتبط به یک رژیم فرورانش حاصل شده باشند. این ماگماتیسم را می توان یک فرآیند پس از برخوردی مرتبط با فرورانش لیتوسفر اقیانوسی سیستان در خاور ایران دانست.