بررسی پدیده ی نوستالژِی(غم غربت) در اشعار دوره مرابطین(بررسی موردی ابن خفاجه، اعمی التطیلی، و ابن زقاق البلنسی)

نوستالژی که از روانشناسی وارد ادبیات و هنر شد، در بررسی های ادبی به شیوه ای از نگارش اطلاق می شود که شاعر یا نویسنده در سروده یا نوشته ی خویش گذشته ای (کودکی و جوانی و...) را در نظر دارد یا سرزمینی که یادش را در دل دارد، حسرت آمیزانه و درد آلود ترسیم می کند، این ناخرسندی از زمان حاضر ویژگی مستمر افراد جامعه بشری است. این امر موجب ظهور پدیده ی روی گردانی و گریز از زمان حاضر می شود. همواره انسان در تلاش است تا برای رهایی از وضع نا مطلوب کنونی خود، جایگزینی پیدا نماید. او مطلوبش را گاه با پناه بردن به گذشته و گاه با رویای آینده جستجو می کند. حسرت گذشته و دلتنگی برای همه ی آنچه از دست رفته –که یکی از حوزه های معنایی پدیده نوستالژی است- هماره ذهن بشر را درگیر خود کرده است . شاعران درچکامه های هنری زیبای خود به نحوی حسرت گذشته و دلتنگی حاصل از آن را با ابزارها ی زبانی و تصویرهای شعری گوناگون بیان کرده اند. احساس غربت، آرمان، اندوه و افسردگی، خاطره و یادکرد اسطوره ها از مصادیق و مولفه های نوستالژی می باشد. رفتار ناخوداگاه حسرت گذشته، از جمله میادینی بوده است که ابن خفاجه، اعمی التطیلی و ابن زقاق البلنسی در آن هنرنمایی کرده اند. در این پژوهش ضمن شناساندن فضای کلی شعر هر شاعر در زمینه نوستالژی، وجوه تشابه و تفاوت بیان نوستالژیک و میزان توفیق این سه شاعر مورد ارزیابی قرار گرفته شده است. در یک مقایسه ی کلی در بین این مفاهیم عدم هماهنگی دیده می شود؛ چنانکه حسرت جوانی و دلتنگی برای میهن در شعر ابن خفاجه نمود بسیار عینی دارد و اعمی التطیلی به خاطره ی جمعی و بیان غربت شعرا و غربت روحی خویش تمرکز دارد و در شعر ابن زقاق تقریبا بطور مساوی مولفه های نوستالژی دفتر شعرش را رونق و زیبایی بخشیده است. شایان ذکر است که این ناهمسانی در مقایسه این سه شاعربا همدیگر بیشتر قابل لمس است. در این ناهمسانی عواملی مانند شرایطی محیطی، پدیده های اجتماعی، زندگی گذشته، نظام سیاسی و...نقش دارند.در این مختصر به سه واژه ی "حالی " که نارضایتی حاصل از آن است و "گذشته "ی زیبای سپری شده و "من شاعر" پیش روی پژوهش قرار گرفت تا در تحلیل نوستالژیک، هم وضعیت فعلی، هم شرایط گذشته و هم تلقی شاعر از این دو و احساسش نسبت به آن ها معلوم گردد.