بررسی ساختار نحوی «اشتغال» و موارد و مفاهیم آن در قرآن کریم

چکیده اشتغال یکی از اسلوب های کلام در زبان عربی است که از سه رکن مشغول عنه، مشغول و مشغول به تشکیل می شود. ساختار اشتغال بدین صورت است که ابتدا اسمی مقدم می شود، سپس بدنبال آن عاملی می آید که در ضمیر آن اسم مقدم یا در اسمی که مضاف به ضمیر آن اسم مقدم است عمل می کند یا آن عامل در اسمی عمل می کند که متبوع تابعیست که به ضمیر آن اسم مقدم اضافه شده است به گونه ای که اگر آن ضمیر یا اسم متبوع به ضمیر حذف شود، عامل موخّر در اسم مقدّم به عنوان مفعول به عمل می کند، مانند: «الطالب رأیته»، «الطالب رأیت أخاه»، «الطالب رأیت سعیدا اخاه.» این تحقیق پس از بررسی معنا و مفهوم اشتغال نزد نحویان به معرفی ارکان اشتغال و بیان حالت های اعرابی آنها پرداخته است و ضمن استخراج آیاتی از قرآن که در آنها اشتغال وجود دارد به بیان مفاهیم آیات می پردازد و آرای دانشمندان اسلامی را در خصوص این ساختار نحوی طرح و بررسی می نماید. از مجموع بررسی ها چنین به دست می آید که این ساختار 43 بار در قرآن به کار رفته است که 7 مورد آن مورد اتفاق و 36 مورد آن مورد اختلاف است. کاربرد این ساختار به موارد خاصی چون قرآن، بهشت و ... و همچون دوزخ و قریه هایی که مورد غضب و عذاب خداوند واقع شدند و ... و بارزترین مخلوقات خداوند همچون، انسان، جان، زمین، کوهها، آسمان، ماه و ... منحصر و محدود است. این موارد بدون شک مواردی هستند که به دلیل اهمیت آنها و جلب توجه مسلمانان به آنها خداوند آنها را در این ساختارها بیان نموده است.