سیر تاریخی مهرپرستی در ایران و پیرامون ایران

چکیده آیین مهر (مهرپرستی) از کهن ترین آیین های هند و ایرانی است که از ورود آریایی ها به ایران تا قرن ها بعد و حتی تا امروز، نشانه هایی از آن در ساختار فرهنگی و اجتماعی ایران به چشم می خورد. مهرپرستی در ایران و سرزمین های پیرامون آن، مبتنی بر بن مایه های منطبق با اندیشه قومی و محلی به حیات فرهنگی و اجتماعی خود ادامه داد. با توجه به شواهد و آثار باقی مانده، از حضور این آیین در دوره های مختلف ایران باستان، نشانه هایی در دست است. این آیین در بین النهرین تحت تأثیر ستاره شناسی و در آسیای صغیر تحت تأثیر مناسک سری قرار گرفت؛ از طریق آسیای صغیر به روم راه یافت و با بخشی از فرهنگ بومی تلفیق شد و به عنوان آیینی منسجم با مناسک ویژه مورد توجه قرار گرفت. مهرابه های بازمانده در امپراتوری روم، از انجام این مناسک ازجمله عبور از هفت مرحله، رازداری و سرسپردگی حکایت می کنند. اما در آثار تاریخی موجود در ایران پیش از اسلام، نشانی از این مناسک در دست نیست. از اینرو، در این پژوهش، ضمن بررسی سیر تاریخی مهرپرستی در ایران و سرزمین های پیرامون آن، مبتنی بر مطالعات کتابخانه ای و میدانی و بر اساس روش توصیفی – تحلیلی، نشانه های کاربرد مناسک ویژه مهرپرستی در ایران بعد از اسلام ازجمله در مناسک فرقه یزیدیه، اسماعیلیه، اهل حق و برخی آداب اجتماعی، شناسایی و معرفی می شود. کلیدواژه ها: مهرپرستی – ایران – روم – آسیای صغیر - میترا – یزیدیه - اهل حق – اسماعیلیه