بررسی اصل وحدت اضداد در هنر ایران باستان‏، با توجه به نقوش « مارهای درهم تنیده هنر جیرفت »

جیرفت(تمدن هلیل رود) خاستگاه تمدنی پنج هزار ساله است. این ادعایی است، که موافقان و مخالفان زیادی را به دنبال خویش کشانید. با از خاک بدرآمدن این تمدن کهن، سیلی از اشیاء روان? بازارهای مکار? خارجی گشته؛ و بخش محدودی نیز در دستان باستان شناسان ایرانی و خارجی قرارگرفتند. این اشیاء به تصاویری شگفت مزین گشته اند؛ تصاویری یگانه، که تا پیش از این، در هیچ تمدنی به این کثرت و تنوع، سراغی از آنها نداشتیم. در این میان، نقش «مار» به طرزی بارز خود نمایی می کند. به جرأت می توان ادعا کرد، که «مار» تنها جانوری است، که گوی سبقت را در میان دیگر نقوش ربوده؛ و جایگاه نخست را درمیان سایر تصاویر به خود اختصاص داده است. گویی هنرمند جیرفتی با این عمل سعی در نشان دادن جایگاه شامخِ این خزند?ِ اسرارآمیز دارد. لذا نگارند? این پایان نامه بر آن شد تا با روش توصیفی ــ تحلیلی، و بهره گیری از مطالعات کتابخانه ای و موزه ای، پرده از اسرارِ درون این جانورِ خاک نشین (مار) بردارد. «مار» همواره در باورها و اعتقادات انسان جای داشته، و علی رغم جایگاه کیهان شناختی خاص، مملو از تضادهاست؛ تضادهایی چون: اهورایی و اهریمنی بودن، جاودانگی و مرگ، نرینگی و مادینگی، درمان بخشی و زیان بخشی، خورشید و ماه، آب و آتش و خاک و ...، همواره به او نسبت داده شده است؛ و شاید بتوان «مار» را بارزترین نمون? جمع قوای متضّاد دانست. به واقع این پژوهش با سرنخ قرار دادن چنین جانوری می تواند بهترین ابزار در جهت شناخت تفکرات، دین، آیین، اساطیر و... مردمانی باشد، که تا به امروز آنان را قدیمی ترین تمدن ایران می دانیم. بی شک هنر، تفکرات و باورهای تمدن عظیم جیرفت، سالیان دراز در نواحی مختلف کشورمان به گردش درآمده؛ و نقط? آغازی بر نوع تفکرات و اعتقادات ایرانیان باستان بوده است. با این استنباط که دوگانگی های وجودیِ مار، در این پیچش به وحدت رسیده؛ نقش اسرارآمیز و تکرارشوند? «مارهای درهم تنیده» هنر هلیل رود باستان، می تواند حاوی مفهوم رایجی چون «جمعِ اضداد» باشند؛ که پس از آن در اساطیر، آئین ها و اعتقادات و ... در اندیش? ایرانی تکرار گشته اند؛ و چه بسا «مارانِ درهم تنید? جیرفت»، نقط? آغازی بر این دیدگاه بوده باشند. تمدن هلیل رود، مار، قوای متضّاد، مارهای درهم تنیده، اسطوره، ایران باستان.