ارتباط علم حصولی با علم حضوری

چکیده تقسیم علم به حضوری و حصولی از ابتکارات فلاسفه اسلامی است . اولین بار ابن سینا به این تقسیم اشاره کرد و پس از او شیخ اشراق به گون ه ای شفاف بر این تفکیک تصریح کرد را برای قسیم علم حصولی وضع نمود. « حضوری » و از آن بهره برد. و واژه طبق تعریف معرو فی که از این دو علم ارائه م ی شود، علم حضوری علمی است بدون واسطه صورت حاکی و شناختی است که در آن واقعیت معلوم نزد عالم حاضر م ی شود ام?ا علم حصولی معرفتی است با واسطه صورت حاکی . از همین جاست که مهمترین تفاوت این دو علم، رخ م ینماید: خطاناپذیریی علوم حضوری و خطاپذیری علوم حصولی که ناشی از وجود واسطه در این قسم از علوم است. بدین سان معرفت حضوری، معرفتی یقینی و صادق خواهد بود ام?ا شناخت حصولی نیازمند احراز صدق و اثبات مطابقت با واقع است. به دنبال این مباحث، این پرسش در ذ هن شکل می گیرد که آیا رابطه ای میان علوم حصولی و حضوری وجود دارد؟ و آیا می توان شناخ ت های حصولی و خطاپذیر و غیر یقینی را بر معارف حضوری خطاناپذیر و یقینی مبتنی کرد و از این رهگذر، صدق و اعتبار علوم حصولی را تضمین نمود؟ مرحوم علامه طباطبایی (ره)، اولین کسی بود که به این رابطه تصریح نمود و بحث را مطرح ساخت . در این پژوهش پس از ذکر مقدماتی « ارجاع علوم حصولی بر حضوری » ارائه شده را بیان « ارجاع علوم حصولی به حضوری » برآنیم تا معانی و تفاسیر مختلفی که از کنیم و همه روابط ممکن میان علوم حصولی و حضوری را به تصویر بکش یم تا ابتنای علوم در علوم « مطابقت » حصولی بر حضوری را فی الجمله اثبات نموده و گامی در مسیر حل مسئله حصولی برداریم. واژگان کلیدی: علم، معرفت، علم حضوری، علم حصولی، معرف تشناسی.