ارزیابی ویژگیهای اکولوژیکی گونه کاکوتی چند ساله (ziziphora clinopodioides lam.) در عرصه های طبیعی و امکان سنجی اهلی سازی آن در نظام زراعی کم نهاده

چکیده به منظور مطالعهامکان اهلی سازی گونه کاکوتی چند ساله در نظام زراعی کم نهاده، مجموعه ای از مطالعات در طی 3 سال زراعی 89-87 در رویشگاههای طبیعی، آزمایشگاهی و گلخانه ای و زراعی انجام شد. در بخش مطالعات رویشگاهی، ویژگیهای مختلف اکولوژیکی، بیولوژیکی و فیتوشیمیایی گیاه در سه رویشگاه طبیعی آن واقع در مناطق تیوان، گلول و لنگر در استانهای خراسان رضوی و شمالی مورد بررسی قرار گرفتند. نتایج نشان داد که این گونه عمدتاً در شیب های رو به شمال و شمال شرق و بیشتر در شیب های 10 تا 55 درصد و ارتفاع 1200 تا 3000 متر از سطح دریا با متوسط بارندگی سالیانه 299 میلیمتر و متوسط درجه حرارت سالیانه?c 8/11 رشد می کند و خاک مناسب رویشگاه این گونه عمدتاً در محدوده ای از خاک های سیلتی لوم، رسی لوم وسیلتی رسی لوم با ph خنثی تا 8 می باشد. متوسط تراکم 91/4 بوته در متر مربع بود. متوسط زیست توده خشک 14/20 گرم بر متر مربع و متوسط درصد پوشش خاک حدود7/17 درصد بود. ارزیابی خصوصیات فیتوشیمیایی نشان داد که متوسط درصد اسانس حاصل از اندامهای هوایی مناطق مورد مطالعه 4/2 درصد بود. در مجموع 34 ترکیب در اسانس نمونه های موجود شناسایی شدند. مطالعه مراحل فنولوژیکی گیاه در رویشگاه های طبیعی نیز حاکی از آن بود که چرخه زندگی این گیاه حدود 190 روز معادل 2696 درجه روز-رشد بطول می انجامد در حالیکه در شرایط زراعی در سال اول 234 روز معادل 3509 درجه روز- رشد ودر سال دوم 247 روز معادل 4138 درجه روز– رشد طول کشید. در بخش مطالعات آزمایشگاهی و گلخانه ای نیز خصوصیات جوانه زنی بذر، روش های تکثیر گیاه و مطالعه اثر تراکم و کود دامی مورد ارزیابی قرار گرفتند. نتایج آزمایش های جوانه زنی بذر نشان داد که بذر این گیاه فاقد دوره خواب است. درجه حرارت های کاردینال جوانه زنی( پایه، بهینه و بیشینه) به ترتیب (5-8/5)، (22- 6/22) و (5/39- 5/40 ) درجه سانتیگراد تعیین شد. در مقایسه روش های تکثیر، بهترین روش، روش تولید گیاهچه داخل سینی نشاء انتخاب شد. نتایج حاصل از مطالعه اثر تراکم و کود دامی در شرایط گلخانه نشان داد که افزایش کود دامی از 10 تن در هکتار به بالا عمدتاً تأثیری بر وزن خشک اندامهای هوایی نداشت و افزایش تراکم موجب افزایش وزن خشک اندامهای هوایی شد. نتایج حاصل از مطالعه تاریخ های مختلف انتقال نشاء و تراکم های مختلف طی دو سال آزمایش در شرایط زراعی نشان داد که افزایش تراکم بجز تاریخ کاشت اردیبهشت ماه در هر دو سال، موجب افزایش عملکرد ماده خشک اندامهای هوایی گردید و تاریخ کاشت فروردین با تراکم 33/13 بوته در متر مربع بیشترین عملکرد را حاصل نمود. مطالعه اثر فواصل آبیاری و کود دامی در شرایط زراعی نشان داد که با افزایش کود دامی به میزان 10 تن درهکتار در سال اول موجب افزایش ناچیزی در میانگین کل وزن خشک اندامهای هوایی گردید. در سال دوم، کود دامی بر میانگین کل وزن خشک اندامهای هوایی موثر نبود.افزایش فواصل آبیاری هم تأثیری بر وزن خشک اندامهای هوایی بخصوص در سال اول و اوایل سال دوم( چین اول) بدلیل بارندگی های اول فصل نداشت. فواصل آبیاری، سطوح مختلف کود دامی، تراکم و تاریخ کاشت بر میزان درصد اسانس تأثیری نداشتند اما آنچه که باعث افزایش درصد اسانس در گیاه گردید درجه حرارت های بالا و شدت تابش نور خورشید بودکه کمتر بودن درصد اسانس در چین اول نسبت به چین دوم و سوم موید این موضوع است. همچنین ارزیابی فیتوشیمیایی اسانس گیاه در شرایط زراعی نشان داد که اسانس حاصله دارای 32 ترکیب که 92/97 درصد از کل ترکیبات اسانس را تشکیل می دهند، بوده و پولگون و پیپریتنن اجزای اصلی تشکیل دهنده ترکیبات اسانس بودند. واژه های کلیدی: اهلی سازی، درجه حرارتهای کاردینال، کاکوتی چند ساله، خصوصیات فیتوشیمیایی