اثرات تنش خشکی روی ویژگی های مورفولوژی و اسانس گیاه دارویی رازیانه

رازیانه با نام علمیfueniculum vulgar mill. یکی از قدیمی ترین گیاهان دارویی است که کلیه اندام های آن دارای اسانس بوده و از آن در صنایع داروسازی برای معالجه دل درد، نفخ شکم و افزایش شیر مادران استفاده می شود. به منظور بررسی تاثیر تنش خشکی بر برخی ویژگی های مورفولوژی هشت توده گیاه دارویی رازیانه پژوهشی در دو بخش آزمایش جوانه زنی در آزمایشگاه و کشت در شرایط مزرعه انجام گردید. در آزمایش جوانه زنی آزمایش فاکتوریل در قالب طرح پایه کاملا تصادفی با سه تکرار انجام شد. عامل ها شامل تنش خشکی ناشی از پتانسیل اسمزی در چهار سطح (0، 4/0-، 8/0- و 2/1- مگاپاسکال) با استفاده از پلی اتیلن گلایکول 6000 و هشت توده رازیانه از مناطق اصفهان، ورزنه، مبارکه، ورامین، مشهد، شهرضا، کرمان و شهرکرد بود. ویژگی های مورد ارزیابی درصد جوانه زنی، سرعت جوانه زنی برحسب تعداد در روز، متوسط زمان جوانه زنی، طول ریشه چه (سانتیمتر) و طول ساقه چه (سانتیمتر) بود. نتایج حاصل نشان داد با افزایش شدت تنش خشکی کلیه ویژگی ها روند کاهشی نشان دادند، اما شدت کاهش در صفات متفاوت یکسان نبود. به نحوی که به عنوان مثال میزان کاهش سرعت جوانه زنی درسطح پتانسیل 2/1- مگاپاسکال پلی اتیلن گلایکول در مقایسه با تیمار شاهد (آب مقطر) 6/89 درصد بود در حالی که طول ریشه چه 4/50 درصد کاهش یافته است. در آزمایش مزرعه ای هشت توده رازیانه مذکور طی دو آزمایش شامل بدون تنش (شرایط معمول کشت) و اعمال تنش خشکی مورد ارزیابی قرار گرفتند. هر یک از این آزمایش ها در قالب طرح پایه بلوک های کامل تصادفی در 3 تکرار انجام گرفت. هر واحد آزمایشی شامل 5 ردیف به طول 3 متر که فاصله ردیف ها50 سانتی متر و فاصله بوته ها روی ردیف 30 سانتی متر بود. در آزمایش شرایط بدون تنش آبیاری طبق معمول منطقه و هر هفته یک بار صورت گرفت برای اعمال شرایط تنش آبیاری در واحد های تحت تنش به صورت 14 روز یک بار انجام گردید. نتایج حاصل از تجزیه واریانس نشان می دهد توده ها از نظر کلیه ویژگی های مورد بررسی اختلاف معنی داری در هر دو محیط تنش و بدون تنش با یکدیگر نشان داد همچنین اثر محیط در کلیه ویژگی های مورد بررسی بجز تعداد گلچه و وزن هزار دانه در تجزیه واریانس مرکب معنی دار بود. مقایسه میانگین ها نشان داد در اثر تنش خشکی اجزای عملکرد (تعداد چتر، تعداد گلچه، وزن هزار دانه و عملکرد بذر) همچنین شاخص های رشد ( ارتفاع بوته، وزن تر و خشک بوته تعداد شاخه های فرعی و تعداد انشعاب کاهش یافتند اما حجم و وزن اسانس به طور معنی داری افزایش یافته است. بر مبنای عملکرد دانه در محیط بدون تنش آبی (yp) و تنش آبی (ys) شاخص های تحمل به خشکی از قبیل: میانگین بهره وری (mp)، شاخص تحمل (tol)، میانگین هندسی بهره وری (gmp)، شاخص حساسیت به تنش(ssi) و شاخص تحمل تنش (sti) محاسبه گردیدند. نتایج حاصل از تحلیل همبستگی بین شاخص ها و میانگین ها درشرایط تنش و بدون تنش نشان داد که مناسب ترین شاخص ها برای غربال کردن توده ها سه شاخص میانگین بهره وری، میانگین هندسی بهره وری و شاخص تحمل تنش می باشد. مطالعه نمودارهای سه بعدی نشان داد که توده های اصفهان، ورزنه و مبارکه از اهمیت بیشتری برخوردارند و می توان از آن ها برای اصلاح ژنتیکی تحمل به تنش آبی بهره جست. بررسی نمودار بای پلات نشان داد که توده های اصفهان و مبارکه در ناحیه با عملکرد بالا و حساسیت پایین به تنش قرار گرفته اند. توده های مشهد، کرمان و ورامین در ناحیه با حساسیت بالا به تنش قرار دارد. تجزیه خوشه ای توده ها نتایج حاصل از نمودار بای پلات را تایید نمود همچنین توده های اصفهان، مبارکه و شهرضا در یک گروه قرار گرفتند که می توان از آن ها برای اصلاح زنتیکی تحمل به خشکی در رازیانه بهره جست. همچنین بررسی همبستگی بین صفات در آزمایش مزرعه ای هم در محیط تنش و هم در محیط بدون تنش نشان داد که همبستگی معنی داری بین بسیاری از صفات مورد بررسی دارد.