ارزیابی تحمل به شوری در ژنوتیپ های مختلف برنج (oryza sativa l.)

گیاه برنج از مهم ترین گیاهان زراعی است و از قدیمی ترین گیاهانی است که در دنیا کشت می شده است. در این پژوهش 18 ژنوتیپ برنج شامل ارقام بومی، لاین های اصلاحی و تعدادی از ارقام خارجی از نظر تحمل به شوری مورد بررسی قرار گرفتند. این بررسی به صورت آزمایش فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی در 3 تکرار و 4 سطح شوری شامل شاهد (آب معمول منطقه)، 3، 6 و 8 دسی زیمنس بر متر در گلخانه دانشکده علوم زراعی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری به اجرا درآمد. تیمار شوری در مرحله 4 برگی اعمال گردید و اندازه گیری صفات پس از مرحله حداکثر پنجه دهی صورت گرفت. نتایج این بررسی نشان-دهنده تاثیر معنی دار تنش شوری روی صفات مورد مطالعه شامل ارتفاع، طول ساقه، طول ریشه، تعداد پنجه، وزن خشک ساقه، وزن خشک ریشه، وزن خشک برگ و زیست توده بود. این نتیجه بیانگر وجود تنوع ژنتیکی در بین ژنوتیپ های برنج مورد بررسی برای صفات ارزیابی شده در مرحله رشد رویشی تحت تنش شوری می-باشد. با توجه به مقایسه میانگین ها با افزایش میزان شوری از سطح شاهد به 3، 6 و 8 دسی زیمنس بر متر کلیه صفات کاهش بسیار معنی داری را نشان داد. نتایج حاصل از تجزیه کلاستر بر اساس صفات مورفولوژیک در سطح 8 دسی زیمنس بر متر نشان داد که ژنوتیپ های برنج مورد مطالعه از لحاظ میزان تحمل به شرایط تنش شوری به پنج گروه قابل تفکیک هستند. گروه اول (مقاوم) شامل ژنوتیپ های خزر، عنبر بو، دیلمانی، سنگ طارم و8802 می باشد و همچنین آخرین گروه (گروه حساس) ژنوتیپ شفق را در خود جای داد. همچنین تجزیه به عامل ها در همه سطوح شوری کلیه صفات را به 2 عامل تفکیک کرد. تجزیه واریانس برای شاخص های تحمل و حساسیت حاصل از صفت زیست توده در ارقام مختلف و در همه سطوح بسیار معنی دار بود. در این راستا تجزیه کلاستر بر اساس شاخص های تحمل و حساسیت در سطح 8 دسی زیمنس بر متر نشان داد که ارقام به 3 گروه از نظر شاخص های تحمل و حساسیت تفکیک شدند و گروه 1 (مقاوم) دارای ژنوتیپ های پوکالی، فجر، آمل 3 و سنگ طارم می باشد که از پتانسیل بالایی در انجام تلاقی برای بهبود گیاهان در شرایط تنش برخوردار هستند. گروه 2 (نیمه مقاوم) شامل ژنوتیپ های نعمت، عنبر بو، 8802، آی آر 50، شفق و سپید رود می باشد. آخرین گروه شامل ژنوتیپ های آی آر 29، قائم 2، قائم 1، دیلمانی، خزر، آی آر 28، قائم 3 و ندا می باشد که به عنوان گروه حساس شناخته شد. میزان وراثت پذیری عمومی برای سطح شوری 8 دسی زیمنس بر متر نشان داد که بیشترین میزان وراثت پذیری برای دو صفت ارتفاع (84/93) و طول ساقه (07/73) بدست آمد. همچنین صفت ارتفاع با 23 درصد و طول ساقه با 8 درصد به ترتیب بیشترین میزان پیشرفت ژنتیکی را در سطح 8 دسی زیمنس بر متر نشان دادند. نتایج میزان ضریب تشابه بین ارتفاع و طول ساقه (11/0) پایین ترین میزان تشابه را نشان داد. بر اساس نتایج ضریب تشابه بین ژنوتیپ-های مختلف برنج در سطح شوری 8 دسی زیمنس بر متر، ژنوتیپ آی آر 29 با ندا، نعمت، قائم 2 و قائم 3 کمترین ضریب تشابه را نشان داد. بطور کلی نتایج بخش مولکولی تا حدود زیادی با نتایج بخش مورفولوژیک مطابقت نشان داد. بنابراین می توان از ارقام موجود در خوشه های برتر تجزیه کلاستر برای تلاقی جهت برنامه-های اصلاحی استفاده نمود. واژه های کلیدی: تجزیه کلاستر، وراثت پذیری، شاخص های تحمل و حساسیت، برنج، تنش.