ارزش های تصویری قرآن های خطی و سیر تحول آن در دوره تیموری

کار بر روی متون مقدس به واسطه ورود به جهان هنرمندانی که ایمان، اثر آنان را با وارستگی همراه ساخته، همواره با وسواسی خوشایند همراه است. این وسواس در خصوص بررسی هنر کتاب آرایی نسخ قرآنی از آن جهت لازم به نظر می رسد، که به واسطه احتیاطِ حاصل از نگرانی هر گونه تحریف در قرآن از سوی هنرمندان، همواره این هنر در طول تاریخ با تحولی پیوسته اما تدریجی و درونی همراه بوده است. به نظر می رسد اصول اولیه، در اکثریت نسخ ثابت و بیشترین تفاوت در جزئیات هر نسخه است. لذا برای رسیدن به شناختی دقیق از ارزش های تصویری این نسخ، لازم است روندی دقیق و جزئی نگر را در پیش گرفت. انتخاب یک محدوده تاریخیِ مشخص می تواند برای رسیدن به این هدف موثر واقع شود تا بتوان به جای کلی گویی، بر جزئیات شیوه طراحی آثار متمرکز گردید. لذا دامنه این پژوهش به شناسایی شاخصه های نسخ قرآنی دوره تیموری به عنوان دوره ای درخشان در هنر کتاب آرایی ایران اختصاص یافته است. نسخ قرآنی متعددی از این دوره تاریخی در موزه ها، کتابخانه ها و برخی مجموعه های خصوصی داخلی و خارجی نگهداری می شود، اما با توجه به محدودیت های موجود در دسترسی به این منابع، نمونه های جمع آوری شده این پژوهش تنها شامل نمونه هایی است که به صورت کتاب و یا کاتالوگ انتشار یافته و یا از طریق مراجعه به آرشیو موزه ها در محدوده زمانی این پژوهش جمع آوری شده است. محوریت اصلی این پژوهش علی رغم برخی مباحث تاریخی، بر شیوه طراحی نسخ قرآنی و ارزش های تصویری آن، در کلیه زمینه های مرتبط خواهد بود. برای رسیدن به این هدف، کلیه جلوه های هنری و فنی به کار رفته در نسخ قرآنی مانند انواع هنرهای طلایی، اصول صفحه آرایی و روند ترکیب بندی صفحات، انواع شیوه های نگارشی و آرایه های تزئینی و ... در بخش های جداگانه مورد بررسی قرار گرفته است. در پایان هر بخش نمونه های جمع آوری شده به شیوه توصیفی مورد بررسی قرار گرفته و ما حصل آن به عنوان شاخصه های دوره تیموری در آن موضوع مطرح شده است. با استناد به آنچه طی این پژوهش حاصل آمد، عواملی چون انتخاب صحیح و متناسب قطع کتاب بر اساس کاربرد آن، استفاده از انواع کاغذهای الوان و تزئینی، تقسیمات هوشمندانه و دقیق هندسی در روند فضابندی صفحات (گرید مناسب)، انتخاب خط و تزئینات مناسب برای هر قسمت در عین زیبایی و کمال، رنگ گزینی صحیح و گردش رنگی دلنشین در فضای صفحه و ... از جمله عواملی است که در ایجاد کمال و اعتدال در کتاب آرایی این آثار موثر واقع شده است.