بررسی ساز و کارهای سرماسختی و زمستان گذرانی شته مومی کلم brevicoryne brassicae (l.) (hemiptera: aphididae) در تهران

نحوه زمستان گذرانی شته مومی کلم brevicoryne brassicae (l.) و میزان تحمل آن به سرما نقش مهمی در بقای آن در زمستان و نهایتاً روی میزان جمعیت آن در بهار دارد. به منظور بررسی میزان تحمل به سرما در جمعیت های زمستان گذران این شته، پوره ها و افراد بالغ به صورت ماهانه طی ماه های مهر 1387 تا اردیبهشت 1388 و مهر 1388 تا اردیبهشت 1389 از روی کلم های زینتی کاشته شده در مزرعه دانشکده کشاورزی دانشگاه تربیت مدرس جمع آوری شد. در هر دو سال مورد مطالعه، میانگین نقطه انجماد بدن افراد بالغ و پوره ها پایین تر از 20- درجه سلسیوس به دست آمد. نقطه انجماد در طول ماه های مورد مطالعه حدود 3 تا 4 درجه سلسیوس در افراد بالغ و 5/1 درجه سلسیوس در پوره ها در نوسان بود. در مورد میزان تحمل به سرما، در هر دو سال مورد مطالعه حدود 70 تا 95 درصد افراد بالغ و پوره ها قادر به تحمل دمای 5- درجه سلسیوس به مدت 24 ساعت بودند. اما درصد بقای افراد بالغ تیمار شده در دمای 10- درجه سلسیوس از 55 درصد در مهر ماه سال 1387 به 87 درصد در آذر ماه افزایش یافت. درصد بقای افراد بالغ در دمای فوق در سال 1388 نیز روندی مشابه سال قبل را طی نمود، به طوری که از 21 درصد در مهر ماه به 90 درصد در آذر ماه افزایش یافت که بسیار چشمگیر می باشد. درصد بقای طی ماه های سرد نیز چنین روندی را نشان داد. به علاوه رابطه همبستگی معنی داری بین افزایش تحمل به سرما و کاهش دمای هوا مشاهده شد. در هر دو سال 4 ترکیب گلوکز، مانیتول، مایواینوزیتول و ترهالوز در افراد بالغ زمستان گذران این شته شناسایی شد که تغییرات فصلی قابل توجهی را در ماه های مورد مطالعه نشان دادند. مقدار این ترکیبات در ماه های سرد سال افزایش یافت که مطابقت بالایی با افزایش تحمل حشره به سرما داشت. مقدار گلیکوژن در هر دو سال از 5 میلی گرم بر گرم وزن تر حشره تجاوز نکرد و طی ماه های مورد مطالعه اختلاف معنی داری با یکدیگر نداشت. از نظر سرماسختی سریع، زمانی که حشره به مدت کوتاه در معرض دماهای حدود صفر تا 5 درجه سلسیوس قرار گیرند سپس به دماهای زیر صفر منتقل شوند، بقا افزایش می یابد. هشتاد درصد پوره های سن یک و افراد بالغ این شته زمانی که به طور مستقیم در دمای 3/7- درجه سلسیوس قرار گرفتند ازبین رفتند. اما هنگامی که افراد بالغ به مدت 2 ساعت و پوره ها به مدت 3 ساعت در صفر درجه سلسیوس قرار داده شده سپس به 3/7- درجه سلسیوس منتقل شدند، میزان بقا به بیشترین مقدار (به ترتیب در افراد بالغ 71 درصد و در پوره ها 63 درصد) افزایش یافت. در اثر سرمادهی با سرعت های متفاوت تا صفر درجه سلسیوس در سرماسختی سریع، بیشترین بقا (90 درصد در افراد بالغ و پوره ها 82 درصد) در اثر سرمادهی با کمترین سرعت °c/min 05/0 به دست آمد. سرماسختی سریع اثرات زیانباری روی دوره رشدی پوره های سن یک، طول عمر و باروری افراد بالغ نگذاشت. نتایج حاصل از این مطالعه نشان داد که شته مومی کلم علی رغم فعالیت و تولیدمثل در طول زمستان، پتانسیل و ظرفیت تحمل بالایی در برابر سرما دارد. این شته قابلیت افزایش تحمل خود به سرما را به صورت فصلی یا آنی دارد و همواره تهدیدی برای ایجاد جمعیت های انبوه روی محصولات بهاره به ویژه کلزا در اول فصل می باشد.