بررسی تفاوتهای زیبایی شناسانه در طنز علی صفی و عبید زاکانی

چکیده پژوهش حاضر به بررسی تفاوتهای زیبایی شناسانه طنز و حکایات مشترک در آثار عبیدزاکانی(رساله دلگشا) و لطائف الطوائف فخرالدین علی صفی و همچنین اوضاع اجتماعی - ادبی و سیاسی ایران در قرون هفتم، هشتم، نهم و دهم می پردازد. در این پژوهش، ازمجموع 644 حکایت لطائف الطوائف، تعداد 287حکایت بررسی شده است. کنایه، سجع، جناس، تشبیه و استعاره ازنظر بسامد بیشترین آرایه ها را به خود اختصاص داده اند. مراعات النظیر و ایهام و ... در رتبه های بعدی قرار دارند. با نگاهی به بسامد ویژگیهای اخلاقی و رفتاری شخصیتها درمی یابیم که فصاحت، بدیهه گویی و زیرکی، وجه مشترک همه حکایتهای علی صفی است و صفات دیگر در مرتبه های بعدی قرار می گیرند. در بررسی234 نمونه ای از مجموع 360حکایات ولطایف رساله دلگشا، بیشترین آرایه ها از نظر بسامد به ترتیب عبارتند از کنایه، جناس، سجع و در رتبه های بعدی استعاره، تشبیه، ایجاز و ایهام به کار رفته است. ایجاز از اسرار فصاحت عبید در رساله دلگشا است، در واقع هر حکایتی اینجا به کمترین عباراتی که مفید معنی مقصود باشد بیان شده است. در مقایسه این دو اثر گرانقدر با استفاده از روش اسنادی، تفاوت معنی داری از نظر زیبایی شناسی درلطایف این دو اثربه غیر از یکی دو موارد دیده نمی شود. 1- از نظر سجع، جناس و رعایت مترادفات "لطائف الطوائف" از اطناب بیشتری نسبت به "رساله دلگشا" برخوردار است. ولی حکایات رساله دلگشا دارای ایجاز بیشتری است. 2- بیشترین بسامد در این دو اثر به ترتیب کنایه، سجع، جناس، استعاره، مراعات النظیر، تشبیه، ایهام و... است.