بررسی ساختار تولید و اندازه گیری تمرکز در صنعت فولاد ایران (1389-1383)

چکیده در مطالعات تجربی پیرامون ساختار صنایع و بازارها برای قضاوت راجع به درجه رقابت و انحصار در هر بازار، معمولاً از مفهوم تمرکز استفاده می شود. بسیاری از محققین به کمک اندازه تمرکز، راجع به قدرت انحصاری هر بازار قضاوت می نمایند. هدف اصلی در این پژوهش بررسی ساختار بازار از طریق محاسبه ی تمرکز در صنعت فولاد ایران می باشد. تحلیل تمرکز بازار زمینه مناسب برای درک بهتر ارتباط عناصر ساختی و عملکردی بازار را فراهم می کند و با بررسی بازارها از این دیدگاه بهتر می توان علل بروز رفتارهای رقابتی و یا غیر رقابتی را تشخیص داد. ازطرف دیگر بررسی ار تباط ساختار و عملکرد بازار و همچنین محاسبه هزینه های اجتماعی ناشی از انحصار جز با مطالعه و بررسی ساختار بازار از طریق اندازه گیری تمرکز ممکن نیست. با توجه به اینکه صنعت فولاد ایران یکی از صنایع مادر و اشتغال زا است، لذا لزوم گسترش این صنعت از طریق بخش خصوصی و حرکت به سمت رقابتی کردن این صنعت نسبت به دیگر صنایع به طور محسوسی احساس می شود. از این رو محاسبه تمرکز به عنوان معیاری جهت نشان دادن ساختار بازار از طریق شاخص های موجود، می تواند علاوه بر نشان دادن وضعیت کنونی ساختار تولید محصولات این صنعت، سیاست های دولت مردان را مبنی بر رقابتی کردن و حذف انحصارات در این صنعت را به خوبی تحلیل و بررسی نماید. در این پژوهش از دو روش پارامتریک که شامل شاخص های نمایی، پارتو و لگ نرمال است و ناپارامتریک که شامل شاخص های نسبت تمرکز n بنگاه و هیرشمن – هرفیندال است جهت بررسی ساختار بازار و محاسبه تمرکز استفاده شده است. در گروه شاخص های پارامتریک، شاخص لگ نرمال از برازش بهتری نسبت به دو شاخص دیگر برخوردار است و در گروه شاخص های ناپارامتریک، شاخص هیرشمن – هرفیندال نسبت به دیگر شاخص ها وضعیت تمرکز را در بازار بهتر نشان می دهد. محاسبات بر اساس شاخص های پارامتریک نشان می دهد که شاخص لگ نرمال به عنوان شاخص برتر در این گروه طی سال های 1389 – 1383 عددی بین 4/0 تا 5/0 را نشان می دهد که نشان گر وضعیت انحصارچندجانبه در این صنعت است. نتایج به دست آمده از محاسبات بر اساس شاخص هیرشمن – هرفیندال در گروه شاخص های ناپامتریک نشان می دهد که در بخش تولید فولاد خام عدد این شاخص از 3037 در سال 1383 به 2509 در سال 1389 رسیده است که نشان از کاهش تمرکز در این بخش تولیدی است. در بخش تولید محصولات فولادی عدد شاخص از 2504 در سال 1383 به 1350 در سال 1389 رسیده است که در این بخش هم کاهش تمرکز طی سال مورد بحث صورت گرفته است. شاخص هیرشمن – هرفیندال در بخش تولید فولاد خام تمرکز شدید و در بخش تولید محصولاد فولادی تمرکز ملایم را نشان می دهد. هر دو گروه شاخص ها هماهنگی خوبی را در نتیجه محاسبات نشان می دهند و می توانند به خوبی ساختار بازار را مشخص نمایند. از این میان، شاخص های ناپارامتریک روند کاهش یا افزایش تمرکز را نسبت به شاخص های پارامتریک بهتر نشان می دهند. به نظر می رسد علی رغم کاهش تمرکز طی سال های اخیر هنوز ساختار بازار با شرایط رقابتی فاصله ی زیادی دارد و برنامه های دولت مبنی بر انحصار زدایی در صنعت فولاد که می بایست از طریق طرح های توسعه صنعت فولاد انجام می گرفت؛ طی سال های گذشته با موفقیت کامل همراه نبوده است.