بررسی روابط متقابل یهودیان، مسیحیان و شیعیان در ایران از عصر صفوی تا انقلاب اسلامی

یهودیان و مسیحیان ایران، جزو مهم ترین و قدیمی ترین گروه های مذهبی ساکن در ایران بوده اند. قدمت حضور یهودیان در ایران به بیش از دوهزار سال می رسد و مسیحیت نیز بنا بر روایات تاریخی از سده اول میلادی وارد ایران شده است. نوع روابط اقلیت یهودی و مسیحی با اکثریت شیعه مذهب ، از قرن یازدهم قمری ـ همزمان با تشکیل نخستین حکومت ملی و مستقل ایرانی بعد از اسلام(صفویه،905-1135 ش)ـ صبغه و سمت و سویی متفاوت به خود گرفت .با مهاجرت اجباری ارامنه به نواحی مرکزی ایران، در زمان شاه عباس صفوی(پادشاه صفوی،978-1038 ش)، تعامل شیعیان با غیر شیعه ها گسترده شد. مسیحیان ـ به لطف حمایت های دولت های اروپایی و دربار صفوی ـ نسبت به یهودیان، در موقعیت بهتری قرار گرفتند. پژوهش حاضر، کوشیده است تصویر روشنی از روابط مذکور ارائه کند و تعامل یهودیان ، مسیحیان و شیعیان را در زمینه های اقتصادی، عقیدتی، سیاسی و فرهنگی مورد مطالعه قرار دهد. برخلاف ادعای بسیاری از محققان و نویسندگان یهودی، اختلافات و دشمنی میان یهودیان و شیعیان صرفاً دارای مبانی ایدئولوژیکی نبوده و به صورت گسترده و همه جانبه نیز اعمال نمی شده است، بلکه این چالش ها و زد و خوردها ، گذرا و موقتی بوده و به تبع شرایط و اغلب، با انگیزه های اقتصادی و مالی، به وقوع پیوسته است. این مسئله با بررسی وضعیت یهودیان در اروپای قرون وسطی آشکارتر می شود.بر اساس یافته های این پژوهش، عامل اصلی برخوردهای میان پیروان سه دین ابراهیمی در ایران ، عدم معاشرت آنان با «غیر خود» و وجود احکام بازدارنده از اختلاط با سایرین و نیز عقیده هر یک از آنان، به برتری دین و آیین خود ، بوده است.عمده روابط میان سه گروه مزبور ، در زمینه های اقتصادی بوده و کم ترین تعامل در زمینه های دینی و عقیدتی صورت گرفته است. یهودیان کمتر از مسیحیان در ارتباط با شیعیان بوده اند و زندگی در گتوها و در کنار همکیشان و همقومان خود را به زیستن در کنار سایر مردم ترجیح داده اند.در این رساله، از منابع کمیاب یهودی و نیز بسیاری از منابع فارسی استفاده شده است.