مناسبات امام رضا(ع) با فرق شیعی غیر امامیّه

در طول دور? حضور ائم? معصومین? از امام علی? تا امام دوازدهم (عج)، شیعیان نیز مانند دیگر گروههای اسلامی، بنا به دلایل مختلف، به فرق گوناگونی تقسیم شده و انشعاباتی یافتند. ظهور و بروز چشمگیر فرق شیعی را می توان پس از شهادت امام حسین? دانست و ادام? تفرّق و فرقه فرقه شدنِ شیعیان را در زمان سایر امامان معصوم? شاهدیم که البته این فرقه ها در دوره های دیگر امامان?، بعضی مضمحل و نابود و یا کمرنگ می شدند و از آن طرف، فرق دیگری جان گرفته و به وجود می آمدند. زمان امام رضا?، یکی از دوران هایی است که فعالیت فرق شیعی، هم از لحاظ کمیت و هم کیفیت به اوج خود رسیده بود. در این زمان شاهد فرق مختلف زیدیه، اسماعیلیه، فطحیه و غالیان – که از دوره های قبل به این دوره رسیده بودند – و نیز فرق? نوظهور و خطرناک واقفیه – که در زمان خود آن حضرت?، یعنی پس از شهادت امام موسی کاظم? شکل گرفته بود – هستیم. ائم? معصومین? در طول تاریخ حضور خود، تلاش های زیادی را برای هدایت منحرفانِ از راه اصلی، و نیز نیفتادن سایرین در دام انحراف انجام دادند. در این راستا امام رضا? نیز تلاش های گسترده ای را انجام داد که بررسی این تلاش ها و در واقع نوع برخورد و تعامل و مناسبات امام? در مقابل فرق مختلف شیعی، موضوع پژوهش حاضر می باشد. آن حضرت? در برخورد با فرق مختلف شیعی، رفتار یکسانی نداشته و با فرق خطرناک واقفیه و غلات، شدیدترین برخورد و مبارزه، ولی در مقابل فرق? فطحیه برخورد ملایم و مداراگونه در پیش گرفته و رفتار آن حضرت? در برابر زیدیه، حاکی از نوعی بی اعتنایی و بی طرفی همراه با نهی از قیام است که البته این تفاوت برخوردهای امام? با فرق مختلف، ناشی از تفاوت این فرقه ها از جهات گوناگون مثل تفاوت آموزه ها و فعالیتها و نیز میزان خطر آنان بوده است که سعی شده در ضمن پرداختن به چگونگی تعامل امام? با این فرق، به این علل هم توجه شود. واژگان کلیدی: امام رضا?، مناسبات، فرق شیعی، زیدیه، اسماعیلیه، فطحیه، واقفیه، غالیان.