هدایت و ضلالت از دیدگاه علامه طباطبایی و فخر رازی

ما دراین پژوهش به بررسی نظرات علامه و فخررازی در زمینه هدایت و ضلالت می پردازیم. و در ابتدا نظر فخررازی بحث لغوی نسبتا مفصلی در زمینه هدایت و ضلالت بیان می کند و سپس در زمینه فاعلیت هدایت به بحث می پردازد و بیان می کندکه فاعل و خالق هدایت و ضلالت خداست و انسان برای انجام افعال خود نیاز به داعی دارد که خالق داعی هم خداست و انسان خالق افعال خود نیست زیرا اولا علم به جزئیات افعال خود ندارد و ثانیا موجب انقلاب در حکم خدا می شود و ثالثا موجب تسلسل می شود و رابعا موجب ترجح بلا مرجح خواهد شد و همه اینها محال است و همچنین همه چیز تحت قضا و قدر الهی است و قائل به حتمیت قضای الهی است زیرا در غیر این صورت علم خدا جهل می شود و قدرت خدا به عجز تبدیل می شود و اینها از ساحت قدس الهی بدور است و همچنین غایت هدایت را رسیدن به توحید و نبوت و قرار گرفتن در مسیر اسلام می داند. در فصل سوم نظرات علامه در این زمینه را مطرح می کنیم، وی هدایت را به معنی نشان دادن راه و رساندن به مقصود مطرح می نماید و ضلالت را نقطه مقابل آن و به معنی بیراهه می داند و سپس انواع هدایت (تکوینی،تشریعی،فطری،اصیل و...)را مطرح می کند و همچنین هدایت را به عنوان یکی از مباحث الهیات به معنی الاخص، هم در بحث توحید صفاتی و هم در توحید افعالی به آن می پردازد و هدایت را از صفات فعل الهی می داند و در توحید افعالی بیان می کند، فاعل حقیقی هدایت خداست و هدایت قضای الهی است که البته با بیان این مسئله، اختیار از انسان نفی نمی شود، بلکه هدایت از جهت ارتباط با خدا، امری واجب و ضروری و حتمی است و از جهت ارتباط با انسان، امری ممکن است و با ثبات انسان بر فطرت اولیه، در مسیر هدایت قرار می گیرد و با خروج از مسیر فطرت اولیه، گمراه می شود. همچنین وی علت غایی هدایت را خداوند و رسیدن به توحید و علت صوری هدایت را نفس انسان بیان می کند و مبدا قابلی هدایت را قلب انسان می داند. سپس به بیان موانع هدایت و صفات مهتدین می پردازیم در فصل پایانی به وجوه اشتراک اختلاف علامه و فخر رازی می پردازیم. وجوه اشتراک آنها عبارت است از: تعریف روشن از هدایت و ضلالت و تفکیک میان ضلالت و غی وهدایت را فعل الهی و غایت هدایت را دین و توحید و فعل انسان را قضای الهی می دانند. وجوه اختلاف آنها عبارت است: علا مه ضلالت را امری عدمی و فخر وجودی می داند علامه هدایت را نور و فخر شرح صدر را نور می داند علامه خدا را فاعل حقیقی هدایت و فعل انسان را ارادی ولی فخر خدا را خالق هدایت و ضلالت و فعل انسان را جبری می داند.