مطالعه جامعه شناختی مناسبات علم و جامعه (بررسی موردی حوزه های علوم پایه و فنی دانشگاه اصفهان)

استدلال اصلی رساله آن است درجه همجوشی علم و جامعه در ایران پایین بوده به طوریکه نظام علمی نتوانسته ارتباط ارگانیک با سایر بخش های جامعه برقرار کند. به لحاظ رویکرد روش شناختی، در این پژوهش از طرح اکتشافی متوالی در ذیل پژوهش مبتنی بر روش های ترکیبی استفاده شده است. داده های کیفی با کمک روش مصاحبه نیمه ساختمند از 25 مطلع کلیدی گردآوری شده که با روش گلوله برفی و هدفمند از رشته های شیمی، فیزیک، مهندسی برق و کامپیوتر دانشگاه اصفهان انتخاب شده بودند. برای اجرای فاز کمّی (پیمایش) نیز گویه هایی در قالب پرسشنامه بر اساس داده های کیفی طراحی و در اختیار تمامی دانشجویان دکتری رشته های مذکور (138 نفر) قرار گرفت که از بین آنها 100 پرسشنامه تکمیل و عودت داده شدند. نتایج پژوهش نشان می دهد که در این دو حوزه از علوم (علوم پایه و فنی) بخش عمده ای از تولیدات علمی نتوانسته به طور مطلوبی راهگشای مشکلات و معضلات اقتصادی، صنعتی و کشاورزی باشد. ذینفعان دانشگاهی حساسیت چندانی نسبت به نیازهای محیطی نداشته و نتوانسته اند فعالیت های علمی و پژوهشی خود را با زمینه های اجتماعی و اقتصادی موجود پیوند زنند. بیشتر آنها با اتخاذ رویکرد جهان-وطنی، علم را برای علم تولید کرده و دغدغه چندانی برای دلالت های اجتماعی تولیدات علمی خود ندارند. بخشی از این ضعف از عدم وجود تقاضای واقعی برای علم و خدمات علمی ناشی می شود. تقاضای نظام اقتصادی از ذینفعان دانشگاهی انجام پژوهش-های علمی بکر و نوآورانه نیست بلکه رفع و رجوع آنی مشکلات روزمره آنها است. از سوی دیگر تلاش منسجمی از سوی ذینفعان دانشگاهی در راستای معرفی علوم، کاربردها و اهمیت آن و همچنین اقناع سایر ذینفعان و کسب مشروعیت صورت نگرفته و اندک اقدامات نیز موفقیت چندانی در پی نداشته است. این وضعیت مانع از اعتماد سیاست گذاران به نهادهای علمی، ذینفعان دانشگاهی و سرمایه گذاری کافی و توجه مناسب به آن شده است. همچنین در بین ذینفعان دانشگاهی ضعف سرمایه اجتماعی و شبکه سازی علمی مانع از حرکت جریان های اطلاعاتی و عدم پاسخگویی مناسب به نیازها و تقاضاهای بیرونی شده است. از نظر ذینفعان دانشگاهی اقتصاد نفتی و دولتی بودن بخش عمده ای از صنایع، موجب عدم رقابت پذیری صنایع و شکل-گیری نابازار در عرصه اقتصادی شده است. نتایج همچنین بیانگر ان است که سیاست گذاری های صورت گرفته اثربخشی چندانی نداشته به طوریکه آنها بدون هیچ جهت گیری خاصی به پژوهش پرداخته و تصور روشنی از مسیر حرکت علمی خود ندارند. این سیاست گذاری ها در کنار غفلت از فرهنگ رشته ای، غالباً هدف گرا و مساله گرا نبوده، بر پژوهش های کاربردی تاکید چندانی نداشته و ذینفعان دانشگاهی را مبدل به موتور تولید مقاله کرده تا موتور حل معضل و مساله. به دلیل ضعف بخش خصوصی، سرمایه-گذاری های صورت گرفته از سوی دولت مخصوصاً برای ایجاد بسترهای سخت افزاری و در حمایت از پژوهشهای کاربردی، ناکافی بوده و مدیریت بهینه ای بر توزیع متناسب آنها با نیازها، اولویتها اعمال نشده است. با توجه به این توضیحات می توان اذعان نمود که در جامعه ما نظام علمی نتوانسته در حد مطلوبی به جامعه و سایر نظام های اجتماعی آن جهت بدهد و با نشان دادن توانش در حل مسائل و پاسخگویی به تقاضاها، برای خود شأن علمی درخوری کسب کند. جامعه نیز به دلیل ضعف بسترمندی علم و فرهنگ علمی، نتوانسته تقاضاهای واقعی از نهاد علم داشته و به آن در مسیر برآورده کردن نیازهایش سمت و سو بدهد.