بررسی عوامل موثر بر تابع تقاضای صادرات پسته ایران با تاکید بر سلامت غذایی

در بین محصولات کشاورزی، محصول پسته با اختصاص سهم 40 درصدی ارزش صادرات کشاورزی ایران در سال 1388 نقش مهمی را در ارزآوری کشور ایفا می کند. با این حال، طی دهه ی اخیر صادرات این محصول با چالش های بسیاری از جمله عدم وجود سلامت غذایی (وجود آفلاتوکسین در پسته) و ظهور رقبای جدید همراه بوده که سبب کاهش سهم صادراتی پسته ایران در جهان شده است. لذا با توجه به این مهم، مطالعه ی حاضر تلاش می کند عوامل موثر بر صادرات این محصول راهبردی را با تاکید بر سلامت غذایی شناسایی نماید و میزان تاثیر هر یک از آنها را بر صادرات این محصول مورد بررسی قرار دهد و در نهایت، راهکارهای کاربردی در جهت کاهش چالش های مذکور ارائه نماید. بر این اساس در این مطالعه، مهم ترین عوامل موثر بر تقاضای صادرات پسته ایران و تقاضای واردات عمده کشورهای واردکننده پسته با استفاده از روش داده های ترکیبی مورد بررسی قرار گرفت. همچنین، از مدل جاذبه برای بررسی عوامل موثر بر تجارت پسته ایران استفاده شد. به منظور برآورد تابع تقاضای واردات کشورهای عمده واردکننده پسته از داده های ترکیبی 8 کشور طی سال های 2006-1988، و جهت برآورد تابع تقاضای صادرات پسته ایران از داده های ترکیبی 14 کشور طی سال های 2006-1997 بهره گرفته شد. در برآورد مدل جاذبه از داده های ترکیبی 9 کشور (شرکای تجاری ایران) طی سال های 2006-1997 استفاده شد. نتایج برآورد تابع تقاضای صادرات پسته ایران نشان داد، متغیرهای نرخ ارز و تولید ناخالص داخلی تأثیر مثبت و معنی دار، و متغیرهای سلامت غذایی و نسبت قیمت صادراتی پسته ایران به مجموع قیمت صادراتی پسته سایر کشورهای صادرکننده تأثیر منفی و معنی داری بر تقاضای صادرات پسته ایران دارد. متغیر نسبت میانگین قیمت وارداتی پسته به خشکبار در کشورهای عمده واردکننده اثر منفی و معنی دار، و متغیرهای تولیدناخالص داخلی و نرخ ارز کشورهای مذکور اثر مثبت و معنی داری بر میزان تقاضای واردات پسته به این کشورها دارد. نتایج مدل جاذبه نشان داد، متغیرهای تولید ناخالص داخلی شرکای تجاری پسته ایران، مرز مشترک (مجازی)، تأثیر مثبت و معنی دار، و متغیرهای نرخ ارز، مسافت، تولید ناخالص داخلی و جمعیت ایران، و سلامت غذایی (مجازی) اثر منفی و معنی داری بر حجم صادرات این محصول دارد. لازم به ذکر است، جمعیت کشورهای واردکننده اثر معنی داری بر حجم صادرات پسته ایران ندارد.در مطالعه مذکور، مقاصد صادراتی پسته ایران بر اساس روش دلفی فازی اولویت بندی شدند. نتایج نشان داد، آلمان می تواند بهترین بازار برای پسته ایران باشد و کشورهایی نظیر تایوان و کانادا می بایست در اولویت نهایی برای صادرات پسته در نظر گرفته شوند. پارامترهای موثر بر واردات شرکای تجاری پسته ایران از جمله حجم صادرات، قیمت صادرات، موانع و مشوق های صادراتی، روابط سیاسی و هزینه ی حمل و نقل با استفاده از روش دلفی فازی رتبه بندی شدند. با توجه به نتایج بدست آمده می توان پیشنهاد دادکه با سرمایه گذاری در بخش تحقیقات بهداشتی و همچنین بسته بندی پسته اقدامات مفیدی در راستای کاهش آلودگی پسته انجام داد وهمچنین در بهبود و افزایش روابط سیاسی مابین ایران و آلمان به عنوان اولویت اول صادرات پسته تلاش شود.