نقد مبانی تناسب سور با تکیه بر بررسی مقایسه ای دو تفسیر مجمع البیان والبحر المحیط

دانشمندان علوم قرآن ـ به ویژه برخی از مفسران ـ از دیر باز به علم تناسب، توجه خاصی داشته اند. ایشان براین باور بوده اند که ترتیب سوره ها و پی در پی آمدنشان، باید از روی حکمتی صورت پذیرفته باشد؛ باوری که عمدتاً به پذیرش توقیفی بودن ترتیب سوره ها و دلایل مربوط به آن می انجامد که باعث می شود دنبال ربط بین آیات در مجموع، سوره ها بگردند و قرآن را مانند حلقه ای به هم متصل، بدانند. با این همه، مفسران زیادی به این موضوع نپرداخته اندو در شمار آنان که به این حوزه وارد شده اند، می توان از کسانی چون فخرالدین رازی، فضل بن حسن طبرسی، ابوحیان اندلسی، نظام الدین نیشابوری، برهان الدین بقاعی، ملافتح الله کاشانی و… نام برد. هدف این پژوهش، بررسی دیدگاههای دو مفسر بزرگ شیعی و سنی یعنی طبرسی و ابوحیان اندلسی در مورد تناسب سور است و به منظور رسیدن به این هدف، دیدگاهها و کتب گوناگونی در این زمینه مطالعه و بررسی گردید. نتایج به دست آمده، مبین این است که تناسب هایِ گفته شده از سوی این دو مفسر، ذوقی و سلیقه ای است و سوره ها به طور کلی در افاده ی معانی خود، به سوره های قبل یا بعد خود، بستگی ندارند بلکه در لابه لای هر کدام، موضوع یا موضوعاتی جداگانه به بحث نهاده شده که جدا از دیگر سوره ها قابل ملاحظه و بررسی اند؛ چنان که به نظر می رسد تناسب ها و شباهت های مورد ادعا در زوج سوره های همسایه، به اصول ثابت و قابل قبولی متکی نیست. همچنین بیاناتی که برای اثبات تناسب برخی از سور آمده است، کاملاً تکلف آمیز به نظرمی رسد و معمولاً چنین تناسب هایی به ترتیب خاصی از سوره ها اختصاص ندارد و می توان آن ها را به هر ترتیبی تعمیم داد.