بررسی جایگاه اصول مدیریت در قرآن و ادب فارسی (قابوس نامه، سیاست نامه، کلیله و دمنه، اسکندرنامه، منطق الطیر، مرزبان نامه، اخلاق ناصری، بوستان وگلستان)

گنجینه ی انسانی هر اجتماع، بزرگ ترین سرمایه ی آن است، این سرمایه های انسانی، همواره نیازمند مدیریت، رهبری، اکتشاف و استخراج است. بشر بر عکس حیوانات که مجهز به نیروی خودکار غریزه است، در هدایت نیازمند به تحصیل و اکتساب و به عبارت دیگر به رهبری و راهنمایی محتاج است. انسان ها و حیات روحی آن ها دارای قوانین و مکانیسم ها و فعل و انفعالات اختصاصی اند، اگر بخواهیم با آن ها تعامل مثبت داشته باشیم باید قوانین حاکم بر رفتار بشر را خوب بشناسیم و کلید و رمز شخصیتی شان را به دست آوریم. گشودن کتاب روح و جلب همکاری شان بیش از هر چیز، آگاهی و ظرافت می خواهد نه زور؛ قوانین رفتار انسانی را باید مانند قوانین فیزیک، شیمی و فیزیولوژی کشف کرد نه وضع. ... و علم مدیریت مبتنی بر کشف چگونگی اعمال قوانین، اصول ویژه حاکم بر انسان و درک امور شخصیتی آحاد مردمی است که به نحوی با او در ارتباط اند و با تکیه بر تکنیک ها و ابزار لازم، گردونه ی تشکیلات و سازمان را به سمت هدف های مطلوب هدایت و رهبری می کنند. هم چنین در متون دینی، الگوی مدیریت، رسالت انبیاست و هدف اساسی در مدیریت علمی نیز نمی تواند بیگانه و نامربوط به هدف اصلی رسالت ها باشد که این مهم به زیبایی تمام در متون ادب فارسی انعکاس و نمود پیدا کرده است. یکی از شگفتی های اقلیم ادب پارسی این است که تاکنون دهها هزار کتاب و مقاله در باب اندیشه های بزرگان این کهن سرزمین به صورت و معنی آمده و می آید و هر یک به نوعی با شمع رخسار آنان عشق می بازد ولی هم چنان نشان کامل میخانه ی شان چون راه گنج از دید صورت پرستان مستور مانده است. رفقیان چشم ظاهربین بدوزید که ما را در میان سری است مکتوم همه عالم گر این صورت ببینند کس این معنی نخواهد کرد معلوم سعدی جامعه ی ایرانی همانند جوامع متمدن دیگر، ویژگی های خاص خود را داراست و از آن جا که مدیریت در هر جامعه، رابطه ی مستقیمی با فرهنگ آن جامعه دارد، ضروری است که برای نهادینه کردن اصول مدیریت ایرانی، فرهنگ آن را بشناسیم و یک سلسله قوانین مخصوص اش را کشف کنیم. پر واضح است اعمال شیوه های مدیریت، جزء از طریق تفسیر و انطباق ادبیات با مقتضای احوال عصر و مطالبات اجتماعی میسر نخواهد بود و موشکافی در متون ادبیات پارسی به عنوان گنجینه ی فعالیت های عقلی و ذوقی ایرانیان، قطعا این امکان را میسر می کند که در تبیین برنامه های استراتژیک این ملت کمتر به خطا رویم. پژوهشگری که بخواهد در باره ی مدیریت، روان شناسی، جامعه شناسی، تاریخ و فلسفه تحقیق کند ولی آثار بزرگان ادب پارسی را نادیده بگیرد، در حقیقت خود را از فعالیت های عقلی برگزیدگان یک ملت متفکر و هوشمند محروم ساخته است. این حقیقت که به متون ادبیات فارسی، غالبا غیرعلمی نگاه شده و انس علمی و شناختی این هنر آبی در ادوار تاریخی، کمتر مورد عنایت جان های تشنه ی معرفت بوده است، بر هیچ اندیشه مندی مکتوم نیست. القصه نگارنده ی این رساله سعی کرده است گوشه هایی از این در مکنون را در حد وسع و توان خود از منظر مدیریتی به پیشگاه اربابان علم و فضل عرضه دارد به امید آن که اکسسیرسازان عصر روشنایی این فلز کم بها را به زر ناب بدل کنند تا ادبیات پارسی از رکودی که سال هاست با آن دست به گریبان است، رهایی یابد. پوشیده نیست خلق هر کار جدیدی، با فراز و فرود های بسیار توام است، نگارنده نیز با شوق درونی، ناملایمات طریقت را با همراهی پیشوایانی عالم به جان دوست تر داشته تا بخشی از این آیینه ی جهانی علم و دانش (ادبیات فارسی) هر چه افزون تر بر ادب دوستان مکشوف شود. متون 9گانه ی ادب پارسی به همراه آیات نورانی قرآن کریم در این رساله از منظر مدیریتی مورد مداقه، تبیین و تحلیل قرار گرفته است ولی بی گمان، تفاوت و تشابه نگرشی هر یک از نظریه پردازان ایرانی و غیرایرانی، واقعیت های انکارناپذیری چون زاویه ی دید، مقتضای زمان و مکان و ایدئولوژی مخصوص آنان را بیش تر می نمایاند. باغ بی خزان شهسوارانی چون سعدی، خواجه نظام الملک، قابوس بن وشمگیر، خواجه نصیرالدین توسی، عطار نیشابوری، نظامی گنجه ای و نویسندگان فکور مرزبان نامه و کلیله و دمنه، هر چند از برخی جنبه ها به علم مدیریت پرداخته لکن دانشگاهی ساخته اند که طالب را بر حسب مراتب بینش و استعداد از صورت تا معنا راهنمایی می کنند. تدوین این رساله، فراتر از ایجاب دانشگاهی در واقع عمل به توصیه ی حضرت مولانا برای دمیدن روحی نو در قالب حرف کهن فرهنگ ما نیز است. همان فرهنگی که اکنون آماج انواع تطاول هاست و به مدیران ما القاء می کند و تا حدی باورانده است که خود قورباغه ای نداریم که قورت دهیم ! آری ملت قدیمی ایران مشکلی دارند و آن قدیمی بودن است تا با حسرت بگویند: خوشا به حال نورسیدگان علم! این رساله، تلاشی ناچیز و همتی دلسوزانه در راه نشان دادن ظرفیت الهام بخش علم و دانش ایرانی است ولی هرگز نمی توان ادعا کرد که وارسی اثری به تمام و کمال معنای آن راه می یابد بلکه نکات عمیق تری را برای بررسی آیندگان، ناخواسته باقی می گذارد.