مقایسه تفسیر یوحنای نحوی و ابن رشد از عقل در ارسطو

تعلیمات و نوشته های ارسطو به عنوان معلم اولِ فلسفه، در طول قرن های متمادی محور بحث های فلسفی بوده است. تقریباً از زمان خود وی تا زمان ما همواره شرح ها وتفسیرهایی بر آثار او نوشته شده و گاهی چهره هایی نسبتاً متفاوت از او ترسیم شده است. تفاوت تفسیرها گاهی از تفاوت تربیت ها و اعتقادات مفسران و گاهی از خود متون بحث برانگیز ارسطو نشأت گرفته است. به هر تقدیر عقاید این مفسران ولو در تناقض با هم نیز باشند، همگی اَشکال بسط یافته فلسفه ارسطو هستند. در این میان، تفسیرهای دینی از ارسطو در سنت های مسیحی و اسلامی جایگاه خاصی دارند. هر کدام از مفسران مسلمان و مسیحیِ ارسطو، کم و بیش با گرایشات شخصی و دینی، سعی بر این داشته اند که دیدگاه های ارسطو درباره خدا، آفرینش جهان، نفس آدمی و بقای آن را تفسیر کنند. از آن جایی که تفکر در خلأ رخ نمی دهد و زمینه و زمانه یک متفکر در شکل دهی اندیشه وی نقش اساسی ایفا می کند، هر کدام از مفسران ارسطو به نحوی تحت الشعاع سنت ماقبل خود و سنت حاضر در آن بوده اند. و این مهم در نوشته های آنان انعکاس یافته است. هر کدام از مفسران ارسطو خواسته اند به وجهی برخی از سخنان مجمل یا مبهم ارسطو را تفسیر کنند تا شاید وجهی از حقیقت فلسفه وی را روشن تر سازند. یکی از مباحثی که در ارسطو بسیار مورد توجه واقع شده است «عقل» می باشد. عقل از جمله موضوعاتی است که پس از ارسطو مشمول تفاسیر متعدد و گاه متناقض بوده است. و به دلیل پراکندگی سخنان ارسطو در این باب، در سایر آثارش، بیشتر مفسران به روشن ساختن دیدگاه اصلی ارسطو همت گماشته اند. در همین راستا است که ما در این پایان نامه می خواهیم ببینیم که دیدگاه ارسطو درباره عقل، به عنوان حقیقت اصلی نفس آدمی، چه بوده است و دو شارح مسیحی و مسلمان (یوحنای نحوی و ابن رشد) این دیدگاه ها را چگونه تفسیر کرده اند. برای این منظور، پس از بیان کلیاتی از فلسفه ارسطو و محورهای بحث او درباره نفس، دیدگاه های ویژه او در باب عقل، یعنی در خصوص موضوعاتی چون عقل منفعل، عقل فعال و عقل عملی را بر پایه رساله درباره نفس و بر اساس دو تفسیر فوق گزارش کرده ایم. تطبیق میان این دو تفسیر در ضمن گزارش و به دنبال آن در فصلی جداگانه، صورت گرفته است. 1-1-2- سوالات تحقیق 1. میزان پای بندی این دو مفسر به متن اثر ارسطو تا چه اندازه است؟ 2. در مواردی که ارسطو به اجمال یا به ابهام سخن گفته است آن دو چگونه به شرح و بسط مطلب پرداخته اند؟ 3. موارد اشتراک و افتراق در اقوال این دو مفسر کدام است؟ 4. آیا این دو مفسر و سایر مفسران صرفاً به تفسیر سخنان ارسطو پرداخته اند یا عقاید جدیدی نیز مطرح کرده اند؟ 1-1-3- بررسی منابع توصیف و گزارش، بر پایه متن ارسطو است. کتاب دربار? نفس ارسطو یکی از مهم ترین منابع در این پایان نامه بوده است، رساله نفس ارسطو در قالب ترجمه های فارسی و انگلیسی در دسترس و قابل استفاده است. این کتاب را آقای علی مراد داودی به فارسی ترجمه کرده است. سپس به تقریر ابن رشد و یوحنا و تطبیق آرای آن ها در مواردی که اظهارنظر کرده اند یا تقریری خاص داشته اند، پرداخته ایم. در نهایت بر تحلیل و ارزیابی موارد مشابه و غیرمشابه در تفسیرهای این دو تأکید کرده ایم. اصل تفسیر یوحنای نحوی بر عقل ارسطو که به زبان یونانی بوده، مفقود شده است. ترجمه انگلیسی آن به قلم ویلیام چارلتون از روی ترجمه لاتینی قرن سیزدهم صورت گرفته و توسط دانشگاه کُرنل چاپ شده است . همین ترجمه انگلیسی مورد استفاده ما خواهد بود. شرح کبیر ابن رشد بر درباره نفس ارسطو نیز سرنوشتی مشابه شرح یوحنا داشته است. متن عربی این کتاب مفقود شده و ترجمه لاتینی آن در نیمه اول قرن سیزدهم به قلم میخائیل سکوت در دست است. این ترجمه لاتینی به قلم ابراهیم الغربی دوباره به عربی ترجمه شده و در بیت الحکمه تونس به چاپ رسیده است . در پژوهش حاضر این ترجمه عربی مورد استفاده قرار خواهد گرفت. البته از سایر نوشته های مربوط به نفس ارسطو و مربوط به این دو شارح نیز استفاده خواهیم کرد. از بیشتر تاریخ فلسفه های اسلامی، دایره المعارف ها، مجلات، پایگاه های اینترنتی و کتاب های دیگر به زبان های فارسی، انگلیسی و عربی استفاده خواهد شد. تمام این ارجاعات را در قسمت منابع ذکر کرده ایم. ارجاعات در متن (فارسی، انگلیسی و عربی) به ترتیب، مولف، سال چاپ و شماره صفحه است. این نوع پ‍‍ژوهش از نوع کتابخانه ای (اعم از چاپی و دیجیتالی) است. 1-1-4- نتایج مورد انتظار در این پایان نامه انتظار داریم تصویری روشن از عقل در رسال? دربار? نفس ارسطو و تفاسیر یوحنا و ابن رشد در باب عقل به دست دهیم. اینکه آیا ارسطو این عقل را داخل در نفس انسانی پنداشته یا به عنوان موجودی الهی خارج از نفس دانسته از پرسش های بحث برانگیزی است که مفسران پیرامون آن تفاسیر متفاوتی ارائه کرده اند و برخی از سخنان ارسطو را در اثبات سخن خویش نیز آورده اند. همچنین برخی از موضوعات مهم در باب عقل چون عدم مخالطت، فناناپذیری و وحدت همگی از اموری است که پیرامون آن بحث و بررسی فراوان شده است. در این پایان نامه مشابهت ها و اختلافات میان این دو مفسر را نشان خواهیم داد و سپس نظری بر دیدگاه سایر مفسران خواهیم انداخت. تمام این مسائل چهر? روشنی از عقل در ارسطو به ما خواهد داد. تفسیر عقل در ارسطو، دیدگاه یوحنا و ابن رشد، بررسی تفاوت و شباهت این دو مفسر، طرح دیدگاه های سایر مفسران و ارزیابی نظر این مفسران در باب عقل در ارسطو همگی از انتظاراتی است که در این پایان نامه به آن ها پاسخ خواهیم داد. اگرچه به تمام وجوه حقیقت در باب خود سخنان ارسطو درباره عقل نیز دست نیابیم، به هر تقدیر در روشن ساختن این مسئله تلاش خود را خواهیم کرد؛ و در مواردی که وی با ابهام و اجمال سخنی گفته باشد دیدگاه این مفسران را مطرح خواهیم کرد. شاید آن چه را که ارسطو بدون پاسخ گذاشته است وارثان علم وی به اقتضای تفکر و فلسفه خویش به آن پاسخ داده باشند. 1-1-5- روش تحقیق در این پژوهش از روش توصیفی- تحلیلی - تطبیقی استفاده شده است، یعنی بر اساس منابع پژوهش، آرای این دو مفسر را توصیف و تحلیل کرده و سپس به مقایسه شان پرداخته ایم. در پایان بر اساس مقدمات مذکور به ارزیابی آرای آن ها پرداخته ایم و در آخر استنباط شخصی خود را اضافه کرده ایم. 1-1-6- معیار ارزیابی موفقیت اگر استنادها مبتنی بر مدارک باشند و تحلیل ها نیز به صورتی مستدل، مستند و منطقی پیش رفته باشند می توان تحقیق انجام گرفته را موفقیت آمیز توصیف کرد.