عرفان در کشف المحجوب هجویری

چکیده کشف المحجوب اثر ابوالحسن علی بن عثمان جلّابی هجویری غزنوی(وفات465ه.ق.)، یکی از کهن ترین کتاب های تعلیمی صوفیّه به زبان فارسی است. کشف المحجوب به دلیل تأثیرپذیری از کتاب های عرفانی قبل از خود و تأثیر آن بر کتاب های عرفانی فارسی کلید واژه ها: عرفان، هجویری، کشف و شهود، تحلیل محتوای کشف المحجوب،. بعد از خود حائز اهمیت است. این پژوهش کوششی در راستای بررسی عرفانی کشف المحجوب است که می تواند در درک بهتر آن و دیگر متون عرفانی موثر باشد. این پژوهش شامل مقدمه و چهار فصل است. فصل اوّل شامل مسأله ی پژوهش، پرسش ها و فرضیات پژوهش، روش تحقیق و پیشینه ی پژوهش است. در فصل دوم تعریف عرفان و تصوّف، سیر تصوّف تا قرن پنجم، معرفی مکاتب تصوّف، زندگی نامه ی هجویری، شیوه ی نگارش کتاب و ساختار آن مورد بررسی قرار گرفته است. فصل سوم به شریعت از دیدگاه هجویری، شناسایی و نقد مولفه های کشف و شهود، مقامات و احوال، استحسانات، اصطلاحات و تعابیر عرفانی و نقدی بر شیوه ی تقسیم بندی هجویری از فرقه های تصوّف اختصاص دارد. فصل چهارم شامل بررسی آماری آیات، احادیث، حکایت ها و اقوال مشایخ است. هجویری از معرفت شهودی، توحید افعالی، فنای صفات، کشف و شهود که مولفه های اصلی مکتب کشف و شهود است؛و از احوالی که از کشف حاصل می شوند مانند حیرت، سکر، ذوق و شرب، شوق، وجد؛ و درجات و مراتب کشف مانند لوایع، لوامع، طوالع و طوارق سخن گفته است. وی تلاش کرده است ارتباط تنگاتنگی بین دیگر مباحث کتاب و مولفه های مکتب کشف و شهود برقرار کند، چنان که حقیقت ایمان را با فنا، حقیقت تسلیم را با فنای اراده ی سالک در ارا ده ی خداوند و خرقه پوشی را با کشف مرتبط کرده است. حاصل سخن آن که نکته ی مهم در عرفان هجویری پرداختن به بحث کشف و شهود است.