تنوع موفولوژیکی جمعیت های ماهی شاه کولی جنوبی(alburnus mossulensis) در ایران

چکیده جنس آلبرنوس(alburnus) از خانواده کپورماهیان (cyprinidae)که پراکندگی وسیعی از اروپا تا قسمتهای شمالی جنوب غربی آسیا دارد در برگیرنده 38 گونه در سراسر دنیا است که 6 گونه از آن در ایران وجود دارد. این گونه ها عبارتند از alburnus hohenackeri (kessler, 1870) ، alburnus atropatenae (berg, 1925 )، (kessler, 1877) alburnus filippii ، alburnus zagrosensis coad, 2009 ، alburnus chalcoides (güldenstaedt, 1772)، (heckel, 1843) alburnus mossulensis. در این مطالعه تعداد 705 قطعه ماهی alburnus mossulensis از خرداد تا شهریور 1388 از28 رودخانه حوضه های دجله، کارون، کرخه، بوشهر و کر صید شد و بعد از تثبیت در فرمالین 10 درصد جهت بررسی های آزمایشگاهی به آزمایشگاه شیلات دانشکده منابع طبیعی دانشگاه صنعتی اصفهان منتقل شدند. جهت مطالعات ریخت شناسی، 22 صفت اندازشی، 22 صفت اندازشی نسبی و 16 صفت شمارشی معمول در مطالعات ماهی شناسی استفاده شد. برای تجزیه و تحلیل آماری از روش های مختلف پارامتری و ناپارامتری مقایسه میانگین ها و نیز آزمون تحلیل عاملی استفاده گردید. آنالیز واریانس و آزمون ناپارامتری h کروسکال والیس برای کلیه صفات اندازشی نسبی بجز طول ساقه دمی به طول استاندارد اختلاف آماری معنی دار نشان دادند (05/0>p). نتایج آزمون 60/0=kmo و آزمون بارتلت (05/0>p) تناسب داده ها را برای تحلیل عاملی تأیید کردند. بر اساس ماتریکس همبستگی نسبت های صفات مورد مطالعه، تعداد 6عامل با مجموع واریانس 71/78% دارای مقادیر ویژه بالای 1 استخراج شدند. نمودار پراکنش عامل های استخراج شده، هم پوشانی بالایی نشان دادتنها در دو حوضه دجله و کارون تا حدودی جدایی دو حوضه دیده می شود. برای مقایسه صفات شمارشی، فلس های رو، بالا و پایین خط جانبی، شعاع های نرم و سخت باله پشتی ومخرجی و شعاع های باله سینه ای و شکمی و دمی، فلس های جلوی باله پشتی، فلس های دور ساقه دمی، فلس-های روی کیل، تعداد مهره ها ،دندان های حلقی و خارهای آبششی مورد استفاده قرار گرفتند. تمام صفات شمارشی بجز تعداد شعاع باله دمی و تعداد دندان حلقی در آنالیز واریانش و آزمون hکروسکال والیس دارای اختلاف معنی دار آماری بودند (05/0>p). در تجزیه و تحلیل عاملی آزمون62/0= kmo و آزمون بارتلت (05/0>p) تناسب داده ها را برای تحلیل عاملی تأیید کردند. تجزیه و تحلیل عاملی برای صفات شمارشی، پنج عامل دارای مقادیر ویژه بزرگتر از یک با پراکنش 93/66 درصد را جدا کرد. نمودار پراکنش دو عامل استخراج شده هم پوشانی بالای صفات شمارش جمعیت ها را نشان می دهد تنها در سه حوضه بوشهر، کارون و کرخه تا حدودی جدایی جمعیت های سه حوضه را می توان مشاهده کرد ولی در سایر حوضه ها این هم پوشانی بسیار بالاست به طوری که آنها را می توان یک جمعیت در نظر گرفت. بنابراین براساس صفات شمارشی استفاده شده در این مطالعه، نمی توان جمعیت های حوضه های مختلف را به طور کامل از هم تفکیک کرد. با شمارش 61 پلاک متافازی عدد کروموزو می این ماهی به صورت 48=n2 به دست آمد. بر اساس تفاوتهای مشاهده شده تمام جمعیت ها در بسیاری از صفات با یکدیگر اختلاف داشتند هرچند در بعضی از حوضه ها مانند دجله و کارون در بسیاری از صفات شمارشی به یکدیگر شبیه بودند. نتایج به دست آمده در این پژوهش نشان داد که صفات ریخت سنجی و ریخت سنجی نسبی برای جدایی جمعیت ها مناسب تر است، در حالی که صفات شمارشی در بین جمعیت ها دارای همپوشانی زیادی است. دلیل این اختلافات می تواند ناشی از شرایط متفاوت زیستگاه و اثر آن بر فاکتورهای ریخت سنجی باشد که بر روی فاکتورهای ریخت شمارشی تاثیر نمی گذارد زیرا این فاکتورها تابع تغییرات ژنتیکی است. کلمات کلیدی: alburnus mossulensis، ریخت شناسی، ریخت سنجی، صفات شمارشی، کاریولوژی