تحلیل جامعه شناختی تعامل قهرمان و زندگی روزمرّه در سینمای مسعود کیمیایی

آنچه در زندگی روزمرّه اتفاق می افتد، برنامه های یکنواخت و تجارب تکرارشونده ی بدیهی انگاشته شده است و در آن خبری از اعمال خارق العاده نیست. زندگی روزمرّه ضدمفهومی برای زندگی قهرمانی است. زندگی قهرمانی برخلاف زندگی روزمرّه با عمل مهیّج و خارق العاده مشخّص می شود. از قهرمانان که ویژگی آن ها شجاعت و استقامت و مخاطره جویی است، ظرفیّت های خارق العاده انتظار می رود. در دوران مدرن که زندگی روزمرّه ارتباط خود را با سنّت از دست داده است و بسیاری از ارکان استوار آن درهم شکسته شده است، موقعیّت قهرمانان هم متزلزل شده است. نظریه های جامعه شناسانی چون گئورگ زیمل درباره ی زندگی روزمرّه و نحوه ی تعامل تیپ هایی چون مخاطره جو، غریبه و نیز پرسه زن والتر بنیامین و همین طور انسان کامل و تحلیل گر ضرب آهنگیِ هانری لوفور با این زندگی، می توانند راهنمای ما در مطالعه و بررسی نحوه ی تعامل قهرمان و افراد عادی با زندگی روزمرّهی مدرن باشند. ما در اینجا درصدد هستیم تا خط سیری را که قهرمان در جامعه ی ایران از اواخر دهه ی چهل که به عبارتی مصادف است با شروع جدّی فرایند مدرنیزاسیون در ایران، تا اواخر دهه ی هشتاد طی کرده است را مورد بررسی قرار دهیم، و پس از آن، با دیدی انتقادی از زندگی روزمرّه ی مدرن ایرانی، آشنائی زدایی نماییم. برای تحقیق درباره ی پیچیدگی ها و دهلیزهای تودرتوی زندگی روزمرّه به طور عام و زندگی روزمرّه ی ایرانی به طور خاص سینما می تواند بهترین ابزار تحقیق باشد. جامعه ی ما در این بررسی، همه ی فیلم های مسعود کیمیایی است که از میان آن ها به فراخور نیاز و ارتباط شان با موضوع مورد بررسی خود چهار فیلم او را با نمونه گیری نظری- هدفمند برگزیدیم و با استفاده از روش تحلیل روایت ساختارگرایانه و بر اساس مدل دیوید بوردول به تحلیل روایی فیلمها پرداختیم. ما با عناصر برگرفته از نظریه ها، در دهلیزهای تودرتوی فیلمهای کیمیایی به دنبال قهرمان راهی شدیم. در این طی طریق چهل ساله قهرمان را دیدیم که در فیلم «قیصر» و «گوزنها‎‎ًَُِْ» در برابر اتفاقات جاری جامعه اش منفعل نیست و درباره ی انجام کنش های خارق العاده در مواقع اضطرار تردیدی به خود راه نمی دهد. امّا برای رسیدن به اهداف خود، قواعد زندگی روزمرّه را زیر پا می گذارد. در فیلم های «اعتراض» و «محاکمه در خیابان»، با تشدید سلطه ی عقل ابزاری، قهرمان دیگر کارکرد قبلی خود را ندارد و به تدریج در زیر چرخ ارّابه ی قواعد زندگی روزمرّه از پای درمی آید و تغییر شکل و هویّت می دهد. در واقع او دچار مرگی ققنوس وار می شود. زندگی روزمرّه او را از پای در می آورد تا از خاکستر او و در متن زندگی روزمرّه، قهرمان زندگی روزمرّه یا همان فرد عادی زندگی روزمرّه متولّد شود.