ارزیابی تنوع خصوصیات مورفولوژیکی فیتوشیمایی جمعیت های مرزه جنگلدی در ایران

ایران یکی از مراکز مهم گونه های مرزه بشمار می آید. چنانکه بیش از 14 گونه تاکنون شناسایی شده و از بین آنها 9 گونه بومی ایران است. مرزه جنگلی یکی از گونه‏های مرزه است که در مناطق شمالی ایران از خراسان تا استان گیلان پراکنش دارد. این گونه مرزه مانند سایر گونه‏ها دارای ترکیبات فنلی کارواکرول و تیمول است که در صنایع غذایی و دارویی به عنوان ترکیبات آنتی اکسیدانی، آنتی میکروبی، آنتی باکتریای و همچنین ترکیبات ضد قارچی مورد استفاده قرار می‏گیرند. در فرایند اهلی‏سازی و ایجاد ارقام همگن از توده‏ها و جمعیت‏های وحشی، آگاهی از تنوع موجود گیاه ضروری است. همچنین بررسی دقیق جنبه‏های ژنتیکی، شیمیایی، اکوفیزیولوژیکی و پتانسیل تولید جمعیت‏های گیاهی گونه مورد نظر گام مهم در شروع پروژه اصلاح گیاه است. در تحقیق حاضر تنوع صفات مورفولوژیکی و فیتوشیمیایی هفت جمعیت از مرزه جنگلی مورد بررسی قرار گرفت. نتایج حاصل از بررسی صفات مورفولوژیک نشان داد که، صفات ارتفاع گیاه، طول گل‏آذین، طول برگ، طول برگه، طول شاخه فرعی و تعداد گل‏آذین در بوته توده‏های مطالعه شده بسیار متنوع بود. به نحوی که در جمعیت‏های مختلف تفاوت معنی‏داری مشاهده شد. تجزیه کلاستر که بر اساس صفات مورفولوژیک جمعیت‏ها انجام شد، جمعیت‏های مطالعه شده را به سه گروه مجزا تقسیم کرد. همچنین مطالعات فیتوشیمیایی صورت گرفته تنوع بالایی از ترکیبات شیمیایی را در توده‏های مطالعه شده نشان داد. در تجزیه کلاستر، جمعیت‏های مطالعه شده به چهار گروه مجزا تقسیم شد. بیشترین تنوع در میزان کارواکرول و تیمول مشاهده شد به نحوی که میزان کارواکرول از 9/0 تا 4/70 درصد و تیمول از 5/6 تا 6/74 درصد متغیر بود. با توجه به بررسی‏های انجام شده در توده‏های مختلف مرزه جنگلی، جمعیت‏های کشانک و درکش چه به لحاظ خصوصیات مورفولوژیکی (ارتفاع بیشتر، طول برگ بلندتر، طول گل‏آذین بلندتر) و چه از نظر خصوصیات فیتوشیمیایی نسبت به توده‏های دیگر دارای ارجحیت بوده و پیشنهاد می‏شود که در برنامه‏های اصلاحی و بهنژادی مورد توجه قرار گیرند.