بررسی تنوع ژنتیکی برخی ارقام گندم بهاره از لحاظ آهن، روی و برخی صفات مورفولوژیکی

گندم یکی از مهمترین منابع تامین انرژی و پروتئین برای جمعیت جهان می باشد. آهن و روی دو عنصر حیاتی برای تغذیه بشر هستند و تامین آنها برای جامعه بسیار ضروری است. به منظور بررسی تنوع آهن، روی و برخی صفات مورفولوژیکی در گندم بهاره 30 ژنوتیپ گندم بهاره ایران مورد مطالعه قرار گرفتند. ژنوتیپ های مورد مطالعه در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار کشت شدند. نتایج تجزیه واریانس نشان داد که بین ژنوتیپ های مورد مطالعه از لحاظ همه صفات بجز صفت میزان گذردهی روزنه اختلاف معنی داری وجود دارد. ضریب تنوع فنوتیپی برای صفات میزان تعرق، میزان گذردهی روزنه و میزان فتوسنتز نسبت به سایر صفات بالاتر بود. ضریب تنوع ژنتیکی برای صفات میزان فتوسنتز، میزان آهن دانه، تعداد ساقه و میزان تعرق بالاتر از سایر صفات بود. وراثت پذیری عمومی برای صفات زمان خوشه رفتن، وزن هزار دانه و طول خوشه بالا بود. همبستگی های ساده و ژنتیکی بین صفات میزان فتوسنتز، میزان تعرق و میزان گذردهی روزنه با همدیگر و صفت تعداد ساقه با تعداد ساقه بارور بالا و مثبت بود. همچنین همبستگی ژنتیکی بین وزن هزار دانه و میزان گذردهی روزنه و سطح برگ پرچم با طول برگ پرچم و عرض برگ پرچم مثبت و بالا بود ولی همبستگی ژنتیکی بین تعداد برگ ساقه اصلی و سطح برگ پرچم منفی و بالا بود. در تجزیه رگرسیون گام به گام برای میزان آهن دانه در مقابل سایر صفات فقط صفت میزان روی دانه وارد مدل شد که حدود 6/97 درصد از تغییرات میزان آهن را توجیه نمود. در تجزیه رگرسیون گام به گام برای میزان روی در مقابل سایر صفات، صفات زمان خوشه رفتن و میزان آهن دانه وارد مدل شدند که در مجموع 49 درصد از تغییرات میزان روی دانه را توجیه نمودند. در تجزیه علیت بیشترین اثر مستقیم را میزان روی دانه بر روی میزان آهن دانه داشت و در مورد میزان روی دانه نیز زمان خوشه رفتن بیشترین اثر مستقیم را داشت. در تجزیه به عامل ها 5 عامل شناسایی شدند که در مجموع 71/80 درصد از تغییرات داده ها را توجیه نمودند. تجزیه خوشه ای بر اساس کل صفات و صفات میزان آهن و روی دانه در هر دو مورد ژنوتیپ ها را در 3 گروه قرار داد. بیشترین فاصله ژنتیکی (74/109) از لحاظ همه صفات بین ژنوتیپ های اترک و نیک نژاد و کمترین فاصله ژنتیکی (93/5) بین ژنوتیپ های بیات و بک کراس روشن بهاره بود. برای صفات آهن و روی دانه نیز بیشترین فاصله ژنتیکی (86/27) بین ارقام مغان 3 و چمران و کمترین فاصله ژنتیکی (002/0) بین ارقام هیرمند و بهار بود.