کارکرد فلاش بک در سینمای پست کلاسیک (از 1960 تا به امروز)

تمرکز ویژه و خاص بر روی فلاش بک ، بخشی از تاریخ پر عظمت فیلم را تشکیل می دهد که روشی را برای درک زیبایی شناسانه ی فیلم به عنوان ترکیبی متنوع از تاریخ فرمهای فیلم ارائه می کند . فلاش بک غالباً به عنوان تکنیکی مدرن در نظر گرفته می شود که استفاده از آن در سینما ، که خود یک فرم هنری مدرن است ، همیشه بر دوری از تداومی اشاره دارد که مورد نظر روایت خطی است . با این وجود می توان دید که توانایی مدرنیستی فلاش بک با انتقالات و توضیحات کدگونه ترکیب شده است که فلاش بک را به تمهیدی مرسوم در سینمای تجاری اولیه و سینمای کلاسیک تبدیل می کند . شکوفایی مدرنیسم سینمایی در سالهای اولیه ی تاریخ سینما و در فرم جنبش های آوانگارد دهه ی 1920، نقشی مدرنیستی تر از فلاش بک را ارائه داد که جابه جایی زمان و تقلید از افکار و حافظه را که در ذات فلاش بک وجود دارد ، در خود جای داده بود . این مدرنیسم اولیه توسط بازگشتی به ساختارها و سبک های سینمایی سنتی تر در دوره ی ناطق دنبال گردید . فیلم های خاصی از دوران کلاسیک ( از اواخر دهه 1920 تا جنگ جهانی دوم ) شاهد رشد و گسترش ویژگی های ساختاری و سبکی جدید در ارائه ی فلاش بک ها به ویژه از طریق تراک صوتی بودند . در فرم کلاسیک ، فلاش بک زمانی معرفی می گردد که تصویری در زمان حال به تصویری در زمان گذشته ، از طریق انتقالات نوری متصل می گردد و از طریق داستانی که در حال گفته شدن است و یا خاطره ای ذهنی ، تشخیص داده می شود . دیالوگ ، صدای روی تصویر و یا میان نویسها به همراه نشانه هایی تصویری ، این بازگشت به گذشته را مشخص می کنند . بعدها در سینمای پست کلاسیک فرمهایی از فلاش بک شکل گرفت که نشانه گذاری آنها به صورت آشکار ، کمتر گردید . بنابراین برای تعریف فلاش بک نیاز به یک تعریف جامع وجود دارد که تمام انواع آن را در خود جای دهد . « در کلی ترین مفهوم آن، فلاش بک یک تصویر یا قسمتی از یک فیلم است که حوادث زمان قبلتری را نسبت به تصاویری که پیش از آن بوده نشان می دهد . در واقع فلاش بک به بازنمایی گذشته ای که در زمان حال جریان یافته در روایت فیلم تنیده شده است ، می پردازد . » (توریم ، 1989،ص 1) بعد از جنگ جهانی دوم ، مجموعه ای از تغییرات در بیان سینمایی شروع به رخ دادن نمود و نه تنها در تولیدات سینمایی آوانگارد ، بلکه در حاشیه های سینما و حتی در بین تولیدات تجاری نیز این تغییرات دیده شد .این فیلمها پاسخی به ژانرهای هالیوود بودند و فرم هایی را فراتر از محدودیت های قراردادهای ژانری و تداوم فضایی- زمانی ارائه نمودند . این تغییرات بعد از جنگ در بازنمایی فلاش بکی نیز رخ نمود که این پژوهش می کوشد آن را به عنوان یک نوآوری مشخص فلاش بکی در سینمای پست کلاسیک ( از دهه 1960 تا به امروز ) مورد بررسی قرار دهد . ظهور سینمای هنری اروپا، موج نو، مولف گرایی و ... همه اصطلاحاتی هستند که می کوشند تا تغییرات شکل گرفته در بیان فیلمی را که در سال های بعد از جنگ رخ داد ، تعریف کنند . از سویی دیگر تأثیر ادبی جدیدی توسط رمان مدرن بر فیلمنامه نویسان و فیلمسازان پست کلاسیک شکل گرفت که قابل توجه است . همه ی این موارد نقش بسزایی در شکل دهی به فرمهای جدید سینمایی و نیز دگرگون شدن فرمهای کلاسیک گذاشت که فلاش بک نیز یکی از آنهاست . از این رو این پژوهش می کوشد تا استفاده های سینمای پست کلاسیک را از فلاش بک ، از جنبه های مختلف ( به ویژه زیبایی شناسی فرم و محتوا ) مورد بررسی قرار دهد . اما پیش از آن چگونگی استفاده و کارکرد این تمهید در سینمای کلاسیک هالیوود ، به عنوان مقدمه ای بر بررسی آنچه ابداعات زمانی و سایر تغییرات بیشتر ( پرداختن به حافظه و شرایط ذهن ) را در سینمای پست کلاسیک شکل می دهد ، ضروری است . چرا که تجربه های زمانی و ابتکاری در استفاده از فلاش بک ها در سینمای کلاسیک ، مرجعی برای بسیاری از فیلمسازان مهم سینمای پست کلاسیک ( از جمله آلن رنه و اینگمار برگمان ) شد ، کسانی که تجربیات گذشته را در زمینه ای جدید به کار بردند و از فلاش بک برای پرداختن به مباحثی چون زمان ذهنی ، حافظه ی فردی و جمعی و شرایط ذهن ، آن هم به صورتی کاملاً متفاوت با سینمای کلاسیک بهره گرفتند . هر چند که فیلم های کلاسیک هالیوود نیز می کوشیدند تا کارکردهای روانی کاراکترها را از طریق استفاده از فلاش بک مورد بررسی قرار دهند ، اما در سینمای پست کلاسیک تفاوت در شیوه ی روایت فیلمی است که می کوشد فرآیندهای ذهنی ، فلاش بک های حافظه ای و از هم گسیخته را که به ذهن کاراکتر خطور می کند ، ارائه دهد و از این طریق ذهن مخاطب را نیز به بازی گیرد . از این رو بسیاری از فیلمهای پست کلاسیک در خلال این دوره ، نقش کلیدی بسیار مهمی را در تغییر دادن ارزش شناسی فلاش بک ایفا کرده اند . این فیلمها از یک سو حاصل گسترش سینماهای ملی و رشد فیلمسازان فردی از دهه ی 1960 به بعد و از سوی دیگر پاسخی به الگوهای رایج سینمای کلاسیک محسوب می شوند . از طرفی دیگر فلاش بک موضوعی جالب در ارتباط با اندیشه ی تئوریک فیلم است و هر چند کمتر پژوهش و یا کتابی به صورت اختصاصی به بررسی فلاش بک ها ، به ویژه در سینمای پست کلاسیک ، پرداخته است ، اما کتابهایی که درباره ی فلاش بک بحث کرده اند ، حوزه ی وسیعی را شامل می شوند و محدوده ای را از کتابهایی که به شیوه های فیلمنامه نویسی پرداخته اند تا کتابهایی که مقدمه ای بر مطالعه ی فیلم هستند ، شامل می شوند . این پژوهش نیز می کوشد تا صرفاً با تمرکز بر نقش و کارکرد فلاش بک در فیلمهای پست کلاسیک ، پلی را بین تاریخ سینمایی یک تمهید و مطالعه ی سینمایی آن فراهم آورد . در نگارش و تنظیم مطالب این پژوهش کوشیده شده است تا از منابع و مآخذ متنوع سینمایی بهره گرفته شود که به طور کل بر سه منبع استوار است : نخست ، منابع و کتابهای فارسی و انگلیسی که تلاش گردیده است تا حد ممکن از جدیدترین و به روزترین آنها در ارتباط با موضوع مورد نظر استفاده شود . دوم ، مشاهده ی فیلمهای کلاسیک و پست کلاسیکی که دارای فلاش بک هستند و در گسترش و درک بهتر موضوع مفید واقع می شوند . از این رو کوشیده شده تا متناسب با بحث های مورد نظر ، تحلیلهایی از فیلمهای مهم و مربوطه ارائه گردد . در نهایت برای پرداختن همه جانبه و کامل تر به موضوع از منبع سوم که اینترنت است ، بهره گرفته شده است . لازم به ذکر است که صرفاً منابع اینترنتی معتبر در این پژوهش مورد استفاده قرار گرفته اند .