مقدمه نویسی ، تصحیح و تحشیه «سیر العارفین»

چکیده «سرّ العارفین» منظومه ای است عرفانی و اخلاقی در قالب مثنوی که به تقلید از مثنوی معنوی مولانا و مخزن- الاسرار نظامی سروده شده است. این اثر متعلّق به قرن یازدهم هجری قمری است و مشخّصاً در زمان حکومت شاه عبّاس کبیر به رشته نظم کشیده شده است. با توجّه به افتادگی آغاز و نداشتن ترقیمه هیچ نشانی از شاعر و نویسنده آن به دست نیامد. نسخه منحصر به فرد آن در 228 صفحه به قطع جیبی و با خطّ نستعلیق و شکسته نستعلیق نسبتاً پخته ای کتابت شده است. متن هر صفحه 14 بیت و هامش صفحات به طور متغیّر 5 تا 12 بیت را در خود جای داده است و مجموعاً حدود 5500 بیت دارد. تاثیر مثنوی مولانا و مخزن الاسرار نظامی را آشکارا می توان در آن مشاهده کرد هر چند از نظر لفظ و معنی در سطحی نازل تر از آن دو قرار دارد. امّا به هر حال چون متضمّن نگرش های صوفیانه قرون متأخّر است اثری در خور اعتناست. این منظومه از سه بخش کاملاً مجزّا تشکیل شده هر چند از لحاظ مفهوم بی ارتباط با یکدیگر نیستند. بخش اوّل: موسوم به حلّاج نامه و شامل 182 بیت است و معلوم نیست چه مقدار از آغاز آن افتاده است. بخش دوم: متن کتاب سرّالعارفین و حدود 5200 بیت است. در این بخش، شاعر به بیان موضوعات عرفانی از جمله نفس، زهد، تصوّف، غیبت، استغنا، عشق، قناعت، فنا و...پرداخته است. و گاه گاه متناسب با بحث مطرح شده به طرح حکایت های آموزنده مبادرت کرده است. بخش سوم: قصیده ای عرفانی از عطّار نیشابوری است. این قصیده طولانی در دیوان عطّار، تصحیح استاد تفضّلی نیست و با چاپ های دیگر دیوان عطّار از جمله چاپ مرحوم سعید نفیسی و م. درویش مقابله شده است. در بسیاری از موارد با آنها تفاوت دارد و به نظر می رسد که در مواردی ضبط سرّالعارفین به صواب نزدیک تر است. و این از امتیازات این نسخه است. کلیدواژه ها: نسخه خطی، سر العارفین، منظومه، مثنوی، بیت