بررسی صفحات حوادث روزنامه های داخلی از دیدگاه تحلیل انتقادی گفتمان

چکیده در این پژوهش، که در چارچوب رویکرد تحلیل انتقادی گفتمان انجام گرفته است، اخبار حوادث هفت روزنامه ی داخلی بررسی و تحلیل شده است. تحلیل انتقادی گفتمان به عنوان یک شاخه ی بین رشته ای در زبان شناسی به مطالعه و بررسی کارکرد زبان در جامعه می پردازد. در واقع قصد عملی و کاربردی آن این است که با مطالعه و بررسی متونی چون کلام روزنامه ها، جهان بینی و روابط قدرت ناشناخته را برای عموم آشکار سازد. زبان جاری و ساری در اجتماع اعم از نوشتاری و گفتاری، منبعی ارزشمند در اختیار تحلیل گران انتقادی است تا با بهره گیری از فنون و الگوهای زبان شناسی و نگاهی موشکافانه و علمی، پرده از صورت ظاهر متون زبانی بردارند. از آنجایی که رسانه ها در تولید و باز تولید روابط و مناسبات قدرت و به طور کلی در شکل گیری و القای ایدئولوژی و نگرشی خاص در جامعه نقشی مهم و انکارناپذیر را عهده دار هستند، اتخاذ رویکردی انتقادی در مورد گفتمان روزنامه ها ضروری به نظر می رسد. زبان رسانه ها، ابزاری است در دست صاحبان جراید تا گاه با تغییر، تحریف و یا حذف حقایق، نگرش های مورد نظر خود را به جامعه القا کنند. در این پژوهش اخبار حوادث هفت روزنامه ی داخلی (ایران، کیهان، همشهری، جام جم، آفتاب یزد، مردم سالاری و اعتماد ملی) در دوره زمانی 12 اردیبهشت 1388 تا 1 مرداد 1388 بررسی کرده ایم. تمرکز ما به یافتن راهکارهای کلامی و غیر کلامی القایی به کار رفته در این روزنامه ها معطوف شده است. بررسی و تحلیل بیش از 7000 تیتر و متن خبر نشان می دهد که در روزنامه های پیکره ی پژوهش انواع راهکارهای کلامی چون تعمیم، بیش پردازی، الگوهای نقل قول، مبتداسازی، اسم سازی، مجهول سازی، معلوم سازی، ابهام، استعاره، جان بخشی، اغراق، حسن تعبیر، سوء تعبیر، نام دهی، خطاب و اعداد ارقام به منظور القای نگرش خاص هر روزنامه به کار برده شده اند. در کنار راهکارهای کلامی هر هفت روزنامه از راهکارهای غیرکلامی مانند نشانه های گرافیکی و نمایه های دیداری (عکس و رنگ) نیز در القای نقطه نظرات خود و جلب توجه مخاطبان سود جسته اند. تحلیل و بررسی تیترها و متن خبر روزنامه ها نشان می دهد که هر روزنامه درترسیم و تصویر سازی یک رویداد خاص، در راستای مواضع خاص خود از راهکاری کلامی و گاه غیر کلامی سود جسته است. در نتایج به دست آمده قطب بندی آشکاری میان گروه قدرتمند صحنه ی حوادث یعنی پلیس و نیروی انتظامی از یک سو و قربانیان، متهمان و مجرمان از سوی دیگر توسط برخی از روزنامه های پژوهش شکل گرفته است. برخی از راهکارهای به کار رفته در روزنامه های پیکره ی پژوهش، به عنوان راهکارهایی القایی که در مطالعات سایر تحلیل گران انتقادی مورد توجه قرار نگرفته اند، معرفی شده اند. راهکارهایی چون نام گذاری، بهره گیری از نام افراد، تضاد و سکوت به عنوان راهکارهای القایی خاص صفحات حوادث این هفت روزنامه شناخته شده اند.