تجلی آراء مولانا، جلال الدین محمد بلخی، پیرامون هنر و زیبایی در نگاره های منتخبات مثنوی

زیبایی از مهمترین و دشوارترین مفاهیمی است که از دیرباز در حوزه فلسفه و عرفان مورد توجه و مطالعه واقع شده است. در حالیکه علم زیبایی شناسی از جایگاه ویژه ای در فلسفه غرب برخوردار است، چنین به نظر می رسد که در حوزه فلسفه و عرفان اسلامی یک دستگاه نظری منسجم که مورد مطالعاتی آن زیبایی و هنر باشد وجود نداشته است. این رساله بر اساس این فرضیه شکل گرفته است که با تأمل در گنجینه عظیم ادب و عرفان فارسی می توان به مبانی معرفتی چون تجلی، حسن، عشق و خیال دست یافت که فلسفه زیبایی شناسی اسلامی را پایه ریزی می کنند. این فلسفه، که مهم ترین رکن آن «گذر از صور زیبای محسوس و درک حقیقت حسن و وجود» است، شالوده و بنیاد هنری را شکل می دهد که بارزترین ویژگی آن طبیعت گذریی، تمثیل گرایی و نمادپردازی است. یکی از برجسته ترین متون ادبی و عرفانی که می توان برای شناخت حقیقت زیبایی و هنر به آن رجوع کرد مثنوی معنوی است که مهم ترین مبانی زیبایی شناسی را در قالب دقیق ترین تمثیلات تبیین ساخته است. این پژوهش که در دو بخش تنظیم شده است در نظر دارد، در بخش اول به بررسی مبانی نظری زیبایی-شناسی و پیشینه زیبایی و هنر در فلسفه غرب و در فلسفه و عرفان اسلامی بپردازد و در بخش دوم آراء زیباشناسانه مولانا و نحوه ظهور و تجلی آنها در هنر اسلامی و به طور خاص در نگاره ی خلقت انسان از مجموعه منتخبات مثنوی را مورد مطالعه قرار دهد. ماحصل این تحقیق نشان می دهد؛ اگرچه فلسفه غرب و عرفان اسلامی دو رویکرد متفاوت نسبت به هنر و زیبایی اتخاذ کرده اند لیکن گرایش فطری انسان برای گذر از نمود و برون به باطن و درون پدیده ها و شوق دست یابی به گوهر فناناپذیر اشیاء آنها را به نقطه مشترکی از درکِ مفهوم و کارکرد هنر و زیبایی می رساند که آن مقام «تجلی و انکشاف حقیقت و راز هستی» است. هنرمند مسلمان در این مقام عارفی است که هنرش تذکاری از حسن و جمال الهی می گردد.