بررسی و تحلیل آرایه های بدیعی دیوان لزومیات ابو العلاء معری

ابوالعلاء معری از نام آورترین شاعران ادب عربی در سده ی چهارم و پنجم هجری است. او همواره اذهان بسیاری از ناقدان و بزرگان علم و ادب را به خود مشغول ساخته است. معری با گوشه گیری و عزلت گزینی از مردم عصر خویش، زندگی پر ماجرایی نداشته است. او با وجود این تنهایی در زمان حیات، تکیه گاهی استوار برای دانش دوستان و جویندگان علم و ادب بوده است. دیوان لزومیات که دستاورد نزدیک به نیم قرن عزلت شاعر است، از پر آوازه ترین آثار وی می باشد. این دیوان، مضامینی والا را در قالب الفاظی زیبا به مخاطب عرضه می نماید. علاقه و دلبستگی معری به آرایه های بدیعی، سبب گشته تا این آرایه ها در دیوان لزومیات نمود و تجلّی ویژه ای داشته باشند.نخستین چیزی که توجه خواننده ی دیوان لزومیات را به خود معطوف می نماید کاربرد گسترده صنایع بدیعی است. هرگاه شاعر به منظور بیان اندیشه های خود، از صنایع بدیعی چون جناس، تصدیر، مماثله و... بهره می جوید، کلامش دلنشین تر و آهنگ و طنین آن، گوش نوازتر جلوه می کند. اما هر زمان که وی به جنگ الفاظ رفته و سعی دارد با اصرار فراوان، واژه ها را تسخیر نموده و صنعتی هر چند متکلفانه پدید آورد و تکلّف و تصنّع را در مقابل خلاقیّت و ابتکار قرار دهد،از زیبایی کلامش کاسته شده و خواننده را ملول می سازد. ابوالعلاء از آرایه های معنوی در مقایسه با آرایه های لفظی کمتر بهره گرفته است. این آرایه ها در دیوان لزومیات، خود را در قالب طباق، مقابله، مراعات نظیر، ایهام، تقسیم و... نشان می دهند.از مهمترین آرایه های لفظی این دیوان سترگ می توان به انواع مختلف جناس، تصدیر، مماثله، موازنه و التزام اشاره نمود.