طراحی و تبیین مدل جامع تعالی سازمانی بر اساس رویکرد اسلامی

با توجه به کاستی های مدل های سنتی سنجش عملکرد سازمان و تحولات دوران معاصر در حوزه مدیریت، ارائه چارچوب های نوین سنجش عملکرد مدنظر قرار گرفته است. مدل های تعالی سازمانی از جمله مهمترین مدل هایی هستند که بر مبنای مجموعه ای از ارزش های محوری، معیارهای اساسی سنجش و بهبود عملکرد سازمان را ارائه می نمایند. این مدل ها در پی معرفی مولفه های کلیدی عملکرد برتر سازمان هستند و به اذعان صاحبنظران چنین چارچوب هایی، حداقل در حوزه ارزش های محوری، جنبه تجویزی دارند. بر همین مبنا و با توجه به این پیش فرض که آموزه های اسلامی، ضامن سعادت فرد و جامعه در دنیا و آخرت است، شناسایی مولفه ها و چارچوب مفهومی تعالی سازمانی براساس رویکرد اسلامی، مسأله اصلی این رساله است. به همین منظور در مرحله اول مبانی نظری موضوع تعالی سازمانی با تأکید بر مبانی و جایگاه تعالی سازمانی، ویژگی سازمان های متعالی، انواع مدل های تعالی سازمانی و نقد و بررسی مدل های تعالی سازمانی مطالعه و امتیازات و چالش های این مدل ها شناسایی گردید. در مرحله اصلی پژوهش که رویکردی قرآنی دارد، به منظور احتراز از تفسیر به رأی، دو تفسیر نور و راهنما به عنوان نمونه تحقیق انتخاب شد. با توجه به اقتضائات مسأله تحقیق با رویکرد کیفی و با استفاده از راهبرد نظریه پردازی داده بنیاد ضمن مطالعه تفسیر و تدبر در قرآن، بیش از 3000 مضمون مرتبط با تعالی استخراج و در مرحله بعد این مضامین در قالب مفاهیم، مقوله های فرعی و مقوله های اصلی طبقه بندی شد. برای اعتبارسنجی برداشتهای صورت گرفته، استنادهای مربوط به مفاهیم با مراجعه به تفسیر المیزان مورد بررسی و اصلاح قرار گرفت. براساس مفاهیم و مقوله ها، الگوی تعالی سازمانی بر اساس رویکرد اسلامی در قالب پنج رکن مبانی، ارزشها، مولفه ها، نظام ارزیابی و حق مداری معرفی گردید. حق مداری به عنوان مقوله محوری در الگوی تعالی سازمانی اسلامی شناسایی و برهمین اساس سازمان متعالی با رویکرد اسلامی سازمان حق مدار معرفی گردید که در آن برتری سازمانی در گرو میزان توفیق سازمان در ایفای حقوق ذیحقان سازمان براساس سلسله مراتب حقوق است. در این تبیین خدا عین حق و منشأ سایر حقوق است. در مدل مفهومی پیشنهادی انگیزه درونی، رهبری، افراد، اصول عملی، منابع، عوامل تسهیلگر، عوامل بازدارنده، فرایند اصلاح، جامعه، سنت های الهی و نتایج به عنوان مولفه های اصلی شناسایی شد. تصریح نسبت به مبانی هستی شناسی، انسان شناسی و معرفت شناسی، تأکید بر مقوله حق مداری به جای مفهوم منفعت داری، توسعه دامنه ذینفعان سازمان و توسعه بازه ارزیابی عملکرد سازمان از جمله تمایزهای الگوی پیشنهادی این رساله در مقایسه با مدل های متعارف است.