بررسی برخی فلزات سنگین در پساب تصفیه خانه فاضلاب شهر ایلام و تغییرات آن در مسیر رودخانه گدارخوش

در دهه های گذشته ورود آلاینده ها با منشاء انسانی مانند فلزات سنگین درون اکوسیستم، به مقدار زیادی افزایش یافته است که این به عنوان یک خطر جدی برای حیات اکوسیستم زمین به شمار می آید. فلزات سنگین در یک مقیاس وسیع، از منابع طبیعی و انسان-ساخت و نیز از طریق پساب های خانگی و صنعتی وارد محیط زیست به ویژه آب رودخانه ها می شوند. میزان ورود این فلزات به محیط زیست، بسیار فراتر از میزانی است که به وسیله فرایندهای طبیعی برداشت می شوند. رود خانه گدارخوش از رودخانه های مرزی ایران و عراق است که آب آن از دیرباز برای کشاورزی و منبع آب آشامیدنی دامها استفاده می شد. در سالهای اخیر با ورود فاضلاب شهر ایلام به آن بطور فزاینده ای در معرض آلودگی قرار گرفته است. اخیراً با احداث ایستگاه پمپاژ در نظر است از آب آن جهت آبیاری زمین های دشت وسیع صالح آباد استفاده شود، لذا ما را بر آن داشت که به بررسی میزان و تغییر غلظت عناصر سنگین در طول این رودخانه بپردازیم. ابتدا بافت زمین شناسی و ژئوشیمی بستر و صخره های مسیر رودخانه مورد مطالعه قرار گرفت. سپس شش سایت کلیدی در طول مسیر انتخاب و نمونه برداری براساس استاندارد نمونه برداری از پسابهای موسسه استاندارد وتحقیقات صنعتی ایران شماره 7960 انجام گردید. ضمناً با استفاده از دستگاههایgps، ec متر و ph متر صحرایی، ارتفاع از سطح دریا، دما، ph و tds آب در هر سایت اندازه گیری شد. سپس نمونه ها بر اساس استانداردهای موجود به آزمایشگاه منتقل و فلزات روی، کادمیم، سرب و مس با استفاده از روش ولتامتری عریانسازی آندی و با تثبیت 6/ 4 = ph با استفاده از محلول سدیم استات/پتاسیم کلرید در پتانسیل بین5 1/1- تا 5/0 ولت بطور همزمان و فلزات نیکل و کبالت نیز با روش ولتامتری عریانسازی جذبی از طریق کمپلکس با دی متیل گلی اکسیم و با تثبیت 5/9 = ph با استفاده از بافر آمونیاک/آمونیم کلرید در پتانسیل بین 8/0- تا 2/1- ولت بطور همزمان اندازه گیری شدند. برای اندازه گیری فلزات آهن، منیزیم و کلسیم از روش اسپکتروسکوپی جذب اتمی استفاده شد. آنیونهای بی کربنات و سولفات به ترتیب با روشهای تیتراسیون و کدورت سنجی اندازه گیری شدند. منگنز، جیوه وآرسنیک نیز از طریق اسپکتروسکوپی پلاسمای جفت شده القایی و جذب اتمی توسط آزمایشگاه پژوهشکده چرخه سوخت سازمان انرژی هسته ای مورد سنجش قرار گرفتند. با تجزیه و تحلیل داده ها مشخص شد که ژئوشیمی بستر رودخانه که موجب افزایش چشمگیر غلظت آنیونهای سولفات، بی کربنات و ph آب رودخانه شده نقش خوبی در رسوب دادن کاتیونهای فلزات سنگین روی، نیکل، کبالت و کادمیم داشته است، ولی دو کاتیون مس و سرب یا تغییر چندانی نداشته و یا بی نظمی در غلظت داشتند که احتمالاً از صخره های مسیر رودخانه به آب اضافه شده یا نتیجه ورود به آب از منابع ناشناخته هستند. در کل بر اساس استانداردهای موجود آب رودخانه مشکلی جهت کشاورزی ندارد ولی نباید بعنوان آب آشامیدنی دامهای روستاهای اطراف رودخانه مورد استفاده قرار گیرد.